Odpady medyczne i weterynaryjne

Fot. Priyoo News

Przyjęta  w firmie logistyka postępowania z odpadami medycznymi i weterynaryjnymi wynika z dostępnych lokalnie instalacji unieszkodliwiania tych odpadów. Chodzi tu o popularne w latach 90. koncepcje dofinansowywania i budowania spalarni odpadów medycznych na terenach szpitali. Obiekty te przyjmowały do termicznego przetworzenia przede wszystkim własne odpady. Odpady te nie wyjeżdżały na drogi publiczne, nie było więc problemu z prawidłowym przygotowaniem odpadów do transportu (zgodność z ADR).

Wielu zarządzających placówkami medycznymi stało wtedy na stanowisku, że w takiej instalacji należy palić wszystkie odpady powstające ich placówce. Nie sprzyjało to selektywnej zbiórce. Większość z tych instalacji aktualnie już nie pracuje, bo nie spełnia kryteriów emisyjnych. Równolegle z budowaniem spalarni odpadów medycznych, przez Polskę przetoczyła się kampania promująca alternatywne względem  spalania metody unieszkodliwiania odpadów medycznych. Odpady po takim unieszkodliwieniu otrzymywały polski kod:

19 80 01     Odpady po autoklawowaniu odpadów medycznych i  weterynaryjnych

i były dopuszczone do składowania, co powodowało niekończące się dyskusje, czy jest to zgodne z zasadami ochrony środowiska. W innych krajach odpady tego rodzaju trafiały do dalszego przetworzenia w spalarniach odpadów komunalnych, co w naszych warunkach było nierealne z powodu braku takich spalarni. Metody unieszkodliwiania inne niż termiczne są aktualnie zakazane.

Definicja i akty prawne
Ustawa o odpadach z 14 grudnia 2012 r. (Dz.U. 2013.21 z późn. zm.) wyklucza spod swojej jurysdykcji niektóre odpady pochodzenia zwierzęcego w związku z rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 z 21 października 2009 r. określającego przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi, które wchodzi do prawa polskiego bezpośrednio.

Art. 2. Przepisów ustawy nie stosuje się do1:
(…)
6)    biomasy w postaci:
    a) odchodów podlegających przepisom rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1069/2009 z 21 października 2009 r. określającego przepisy sanitarne dotyczące produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, nieprzeznaczonych do spożycia przez ludzi, i uchylającego rozporządzenie (WE) nr 1774/2002 (rozporządzenie o produktach ubocznych pochodzenia zwierzęcego) (Dz. Urz. UE L 300 z 14.11.2009, str. 1, z późn. zm.), zwanego dalej „rozporządzeniem (WE) nr 1069/2009”,
(…)
9)    produktów ubocznych pochodzenia zwierzęcego, w tym produktów przetworzonych, objętych rozporządzeniem (WE) nr 1069/2009, z wyjątkiem tych, które są odpadami przewidzianymi do składowania na składowisku odpadów albo do przekształcania termicznego lub do wykorzystania w zakładzie produkującym biogaz lub w kompostowni, zgodnie z tym rozporządzeniem;
10) zwłok zwierząt, które poniosły śmierć w inny sposób niż przez ubój, w tym zwierząt uśmierconych w celu wyeliminowania chorób epizootycznych, i które są unieszkodliwiane zgodnie z rozporządzeniem (WE) nr 1069/2009;

Definicja tej grupy odpadów  brzmi następująco:

Art. 3. 1. Ilekroć w ustawie jest mowa o:
(…)
8)    odpadach medycznych – rozumie się przez to odpady powstające w związku z udzielaniem świadczeń zdrowotnych oraz prowadzeniem badań i doświadczeń naukowych w zakresie medycyny;
(…)
11) odpadach weterynaryjnych – rozumie się przez to odpady powstające w związku z badaniem, leczeniem zwierząt lub świadczeniem usług weterynaryjnych, a także w związku z prowadzeniem badań naukowych i doświadczeń na zwierzętach;

Odpady medyczne i weterynaryjne należą do grupy odpadów, dla których ustawodawca przewidział obowiązek lokalnego przetwarzania,  oraz zakaz zbierania  i odzysku w odniesieniu do odpadów weterynaryjnych i medycznych – zakaźnych.

Art. 20. 1. Odpady, z uwzględnieniem hierarchii sposobów postępowania z odpadami, w pierwszej kolejności poddaje się przetwarzaniu w miejscu ich powstania.
2. Odpady, które nie mogą być przetworzone w miejscu ich powstania, przekazuje się, uwzględniając hierarchię sposobów postępowania z odpadami oraz najlepszą dostępną technikę lub technologię, o której mowa w art. 143 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska, do najbliżej położonych miejsc, w których mogą być przetworzone.
3. Zakazuje się:
(…)
2)    unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych i zakaźnych odpadów weterynaryjnych – poza obszarem województwa, na którym zostały wytworzone.
4. Zakazuje się przywozu na obszar województwa odpadów, o których mowa w ust. 3, wytworzonych poza obszarem tego województwa, do celów, o których mowa w ust. 3.
(…)
6. W przypadku unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych i zakaźnych odpadów weterynaryjnych, przepis ust. 5 stosuje się odpowiednio. Dopuszcza się unieszkodliwienie zakaźnych odpadów medycznych i zakaźnych odpadów weterynaryjnych na obszarze województwa innego niż to, na którym zostały wytworzone, w najbliżej położonej instalacji, w przypadku braku instalacji do unieszkodliwiania tych odpadów na obszarze danego województwa lub gdy istniejące instalacje nie mają wolnych mocy przerobowych.

Art. 23. 1. Odpady są zbierane w sposób selektywny.
2. Zakazuje się zbierania poza miejscem wytwarzania:
(…)
3)    zakaźnych odpadów medycznych;
4)    zakaźnych odpadów weterynaryjnych.
(…)
4. Jeżeli ze względów bezpieczeństwa lub w celu zapewnienia ciągłości odbioru zakaźnych odpadów medycznych lub zakaźnych odpadów weterynaryjnych, zbieranie tych odpadów jest konieczne, marszałek województwa właściwy ze względu na miejsce zbierania odpadów może zezwolić, w drodze decyzji, na ich zbieranie.
5. W przypadku zbierania zakaźnych odpadów medycznych lub zakaźnych odpadów weterynaryjnych na terenach zamkniętych zezwolenie, o którym mowa w ust. 4, wydaje regionalny dyrektor ochrony środowiska właściwy ze względu na miejsce zbierania tych odpadów.
6. Zezwolenie, o którym mowa w ust. 4 i 5, może być wydane na okres nie dłuższy niż rok.
7. W przypadku, o którym mowa w ust. 4 i 5, przepisy art. 42 ust. 1 i art. 43 ust. 1 stosuje się odpowiednio.
8. Zakaz zbierania zakaźnych odpadów medycznych i zakaźnych odpadów weterynaryjnych nie dotyczy zakaźnych odpadów medycznych i zakaźnych odpadów weterynaryjnych powstałych w wyniku świadczenia usług medycznych lub weterynaryjnych na wezwanie.
9. Wytwórca zakaźnych odpadów medycznych i zakaźnych odpadów weterynaryjnych powstałych w wyniku świadczenia usług na wezwanie jest obowiązany do bezzwłocznego dostarczenia wytworzonych odpadów do przystosowanych do tego celu pomieszczeń spełniających wymagania w zakresie magazynowania takich odpadów.

(…)
Art. 94. 1. Zakazuje się odzysku odpadów medycznych i odpadów weterynaryjnych, z wyjątkiem rodzajów odpadów określonych w przepisach wydanych na podstawie ust. 2.

2. Minister właściwy do spraw zdrowia w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw środowiska oraz właściwym do spraw rolnictwa określi, w drodze rozporządzenia, rodzaje odpadów medycznych i odpadów weterynaryjnych, których odzysk jest dopuszczalny, kierując się brakiem zagrożeń stwarzanych przez niektóre odpady medyczne i odpady weterynaryjne oraz możliwościami poddania ich odzyskowi.

Art. 95. 1. Posiadacz odpadów medycznych lub odpadów weterynaryjnych unieszkodliwiający te odpady jest obowiązany do prowadzenia procesów unieszkodliwiania oraz do ich monitoringu, z uwzględnieniem właściwości odpadów i charakteru procesu oraz zgodnie z wymaganiami i sposobami prowadzenia unieszkodliwiania odpadów, określonymi w przepisach wydanych na podstawie ust. 11.
2. Zakaźne odpady medyczne lub zakaźne odpady weterynaryjne unieszkodliwia się przez termiczne przekształcanie w spalarniach odpadów niebezpiecznych.
3. Zakazuje się unieszkodliwiania zakaźnych odpadów medycznych lub zakaźnych odpadów weterynaryjnych we współspalarniach odpadów.
4. Posiadacz odpadów, który unieszkodliwia zakaźne odpady medyczne lub zakaźne odpady weterynaryjne, w sposób określony w ust. 2, na wniosek wytwórcy zakaźnych odpadów medycznych lub zakaźnych odpadów weterynaryjnych, potwierdza unieszkodliwienie odpadów przez termiczne przekształcanie, wydając dokument potwierdzający unieszkodliwienie.
5. Posiadacz odpadów wydaje dokument potwierdzający unieszkodliwienie w trzech egzemplarzach, z których jeden jest przekazywany wytwórcy zakaźnych odpadów medycznych lub zakaźnych odpadów weterynaryjnych, a drugi wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska właściwemu ze względu na miejsce wytwarzania zakaźnych odpadów medycznych lub zakaźnych odpadów weterynaryjnych.

Dokumentacja potwierdzająca unieszkodliwienie odpadów zakaźnych musi być generowana w trzech egzemplarzach, z dodatkową kopią do wiadomości WIOŚ, na drukach zgodnych z rozporządzeniem Ministra Środowiska z 13 stycznia 2014 r. w sprawie dokumentu potwierdzającego unieszkodliwienie zakaźnych odpadów medycznych lub zakaźnych odpadów weterynaryjnych (Dz.U.2014.107).

Rodzaje odpadów, jakie ustawodawca przewiduje, że mogą powstawać w wyniku diagnozowania, leczenia i profilaktyki medycznej określa rozporządzenie Ministra Środowiska z 8 grudnia 2014 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U.1923.2014) – grupa 18, z podziałem na podgrupy 18 01 – odpady medyczne i podgrupa 18 02 odpady weterynaryjne.

18    Odpady medyczne i weterynaryjne
18 01    Odpady z diagnozowania, leczenia i profilaktyki medycznej
18 01 01    Narzędzia chirurgiczne i zabiegowe oraz ich resztki (z wyłączeniem 18 01 03)
18 01 02*    Części ciała i organy oraz pojemniki na krew i konserwanty służące do jej przechowywania (z wyłączeniem 18 01 03)
18 01 03*    Inne odpady, które zawierają żywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny oraz inne formy zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby u ludzi i zwierząt (np. zainfekowane pieluchomajtki, podpaski, podkłady), z wyłączeniem 18 01 80 i 18 01 82
18 01 04    Inne odpady niż wymienione w 18 01 03
18 01 06*    Chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, zawierające substancje niebezpieczne
18 01 07    Chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, inne niż wymienione w 18 01 06
18 01 08*    Leki cytotoksyczne i cytostatyczne
18 01 09    Leki inne niż wymienione w 18 01 08
18 01 10*    Odpady amalgamatu dentystycznego
18 01 80*    Zużyte kąpiele lecznicze aktywne biologicznie o właściwościach zakaźnych
18 01 81    Zużyte kąpiele lecznicze aktywne biologicznie inne niż wymienione w 18 01 80
18 01 82*    Pozostałości z żywienia pacjentów oddziałów zakaźnych
18 02    Odpady z diagnozowania, leczenia i profilaktyki weterynaryjnej
18 02 01    Narzędzia chirurgiczne i zabiegowe oraz ich resztki (z wyłączeniem 18 02 02)
18 02 02*    Inne odpady, które zawierają żywe drobnoustroje chorobotwórcze lub ich toksyny oraz inne formy zdolne do przeniesienia materiału genetycznego, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do sądzenia, że wywołują choroby u ludzi i zwierząt
18 02 03    Inne odpady niż wymienione w 18 02 02
18 02 05*    Chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, zawierające substancje niebezpieczne
18 02 06    Chemikalia, w tym odczynniki chemiczne, inne niż wymienione w 18 02 05
18 02 07*    Leki cytotoksyczne i cytostatyczne
18 02 08    Leki inne niż wymienione w 18 02 07

Jak widać, w ramach obu podgrup przewiduje się powstawanie zarówno odpadów niebezpiecznych (kod sygnowany gwiazdką) oraz odpadów innych niż niebezpieczne. Polska dodała do katalogu unijnego trzy narodowe kody 18 01 80*, -81, -82*, w podgrupie odpadów medycznych. Niektóre rodzaje odpadów niebezpiecznych mają zaznaczone w opisie, że zawierają czynniki chorobotwórcze – czyli mają właściwość niebezpieczną H9 – zakaźne.


Odpady zakaźne
Załącznik 3 do ustawy o odpadach właściwości powodujące, że odpady są odpadami niebezpiecznymi definiuje następująco:

H9    „zakaźne”: substancje i preparaty zawierające żywe drobnoustroje lub ich toksyny, o których wiadomo lub co do których istnieją wiarygodne podstawy do przyjęcia, że wywołują choroby u ludzi lub innych żywych organizmów.

Definicja ta nie jest precyzyjna i w rozporządzeniu ministra środowiska z 13 maja 2004 r. w sprawie warunków, w których uznaje się, że odpady nie są niebezpieczne (Dz.U.2004.128.1347, wygasło 23 stycznia 2015 r.) w tabeli nr 12) Parametry graniczne zawarto zapisy decydujące, kiedy dany odpad staje się odpadem niebezpiecznym o właściwościach zakaźnych.

Przyjęcie takich parametrów granicznych jest naszą decyzją krajową, ponieważ UE tego nie precyzuje. Jest to zgodne z uprawnieniami krajów członkowskich, aczkolwiek w przypadku tej właściwości niebezpiecznej nie jest konieczne. W praktyce bowiem tego rodzaju badań się nie przeprowadza i umownie przyjmuje założenie asekuracyjne, że to co może być potencjalnie zainfekowane, za takie się uznaje.


Umowa ADR
Zgodnie z ustawą o odpadach
Art. 24.2. Transport odpadów niebezpiecznych odbywa się z zachowaniem przepisów obowiązujących przy transporcie towarów niebezpiecznych.

Oznacza to, że odpady niebezpieczne mogą być dopuszczone do przewozu pod warunkiem spełnienia określonych wymogów, zapisanych w Umowie Europejskiej dotyczącej międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych, zwanej umową ADR. Niezrozumienie istoty tego zagadnienia od wielu lat jest od lat „kością niezgody” w gospodarce odpadami.
Stowarzyszenie Doradców ds. Transportu Towarów Niebezpiecznych, w odpowiedzi na przesłaną opinię dotyczącą projektu nowego rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie szczegółowego postępowania z odpadami weterynaryjnymi otrzymało z tegoż ministerstwa odpowiedź (r.nr ŻWzlf 8900/db-328/2014 (4562), w której opinię oddalono uznając, że przepisy umowy ADR „mają jedynie charakter pomocniczy i nie stanowią źródła prawa”. 

Stowarzyszenie w kolejnym piśmie przesłało wyczerpującą wykładnię dotyczącą miejsca ADR w naszym prawie, którą warto zacytować:

Umowa europejska dotycząca międzynarodowego przewozu drogowego towarów niebezpiecznych (ADR) (Dz.U. z 2013 r., poz. 815) jest ratyfikowaną umową międzynarodową, która obowiązuje w Rzeczypospolitej Polskiej od prawie 40 lat i stanowi istotny element systemu bezpieczeństwa transportu, a co za tym idzie, istotny element bezpieczeństwa narodowego.
Zgodnie z art. 87 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. nr 78, poz. 482, z późn. zm.), na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, umowa ADR stanowi powszechnie obowiązujące źródło prawa:
„Art. 87. 1. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa Rzeczypospolitej Polskiej są: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia.”.
Ponadto, zgodnie z art. 91 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, umowa ADR, stanowi część krajowego (polskiego) porządku prawnego oraz jest bezpośrednio stosowana. Co więcej, ma ona pierwszeństwo przed każdą ustawą w sytuacji, w której ustawy tej nie da się pogodzić z przepisami omawianej umowy.
„Art. 91.1. Ratyfikowana umowa międzynarodowa, po jej ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio stosowana, chyba że jej stosowanie jest uzależnione od wydania ustawy.” .
2. Umowa międzynarodowa ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli tej ustawy nie da się pogodzic z umową.”.
Dodatkowo, art. 5 ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych (Dz.U. nr 227, poz. 1367, z późn. zm.) nakazuje bezpośrednie stosowanie przepisów umowy ADR w całym transporcie lądowym towarów niebezpiecznych na całym terytorium Rzeczypospolitej Polskiej:
„Art. 5.1. Zezwala się na przewóz towarów niebezpiecznych, określonych odpowiednio w ADR, RID lub ADN jako towary dopuszczone do przewozu, wyłącznie na warunkach określonych w tych przepisach.
2. Zabrania się przeowzu towarów niebezpiecznych określonych odpowiednio w ADR, RID lub ADN jako towary niedopuszczone do przewozu.”.
Umowa ADR obowiązuje również w prawie unijnym, a jej załaczniki techniczne A i B stanowią załącznik 1.1 do dyrektywy 2008/68/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 24 września 2008 r. w sprawie transportu lądowego towarów niebezpiecznych (Dz.Urz. UE L.2008.260.13), nakazującej państwom UE, za pośrednictwem swoich organów, harmonizację przepisów dotyczących  transportu lądowego omawianych towarów.
Powyższe oznacza, że jeżeli odpady weterynaryjne są towarami niebezpiecznymi w transporcie drogowym, to warunki postepowania z tymi odpadami w omawianym transporcie określą umowa ADR (oraz ewentualnie ustawa z dnia 19 sierpnia 2011 r.), a nie przepisy projektowanego rozporządzenia, które na obecnym etapie prac legislacyjnych – niestety – są niezgodne z ta umową.
Reasumując:
Działanie Pani Dyrektor polegające na odmowie przyjęcia uwag naszego stowarzyszenia do projektu rozporządzenia wskazanego na wstepie niiejszego pisma, z uwagi na to, że przepisy umowy ADR „mają jedynie charakter pomocniczy i nie stanowią źródła prawa” jest działaniem sprzecznym z umową ADR, ww. dyrektywą 2008/68/WE, Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej i ww. ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. o przewozie towarów niebezpiecznych.




Odpady zakaźne w umowie ADR
Umowa ADR wśród klas towarów niebezpiecznych wydziela klasę 6.2 – materiały zakaźne.

2.2.62.1.1 W rozumieniu ADR, materiały zakaźne są to materiały, o których wiadomo lub co do których istnieje uzasadnione podejrzenie, że zawierają drobnoustroje chorobotwórcze. Drobnoustroje chorobotwórcze są definiowane jako drobnoustroje (w tym bakterie, wirusy, riketsje, mykoplazmy, pasożyty i grzyby) oraz inne czynniki takie, jak priony, które mogą powodować choroby u ludzi lub u zwierząt.

Wśród materiałów zakaźnych ADR pojawia się pojęcie odpadów medycznych lub klinicznych:
„Odpady medyczne lub kliniczne” są to odpady powstałe podczas badania lub leczenia zwierząt lub ludzi, lub z badań biologicznych lub doświadczeń naukowych.

Materiały zakaźne dzielą się na następujące kategorie:

2.2.62.1.4.1 Kategoria A: Obejmuje materiały zakaźne, które przewożone są w takiej postaci, że kontakt z nimi może spowodować inwalidztwo, zagrożenie życia lub chorobę śmiertelną, pojawiającą się u dotychczas zdrowych ludzi lub zwierząt.
Przykłady materiałów spełniających te kryteria podano w tabeli – np. odpady zainfekowane wirusem Ebola.
(a)     Materiały zakaźne spełniające te kryteria, wywołujące choroby u ludzi, albo u ludzi i zwierząt, powinny być zaliczone do UN 2814. Materiały zakaźne wywołujące choroby tylko u zwierząt powinny być zaliczone do UN 2900;
(b)    Zaliczenie do UN 2814 lub UN 2900 powinno być oparte na znanej historii choroby i objawach u ludzi lub zwierząt, od których materiały te pochodzą, sytuacji endemicznej, lub specjalistycznej ocenie przypadków indywidualnych u ludzi lub zwierząt, od których materiały te pochodzą.
2.2.62.1.11.1 Odpady medyczne lub kliniczne, zawierające materiały zakaźne Kategorii A, powinny być zaliczone odpowiednio do UN 2814 lub 2900. Odpady medyczne lub kliniczne zawierające materiały zakaźne Kategorii B, powinny być zaliczone do UN 3291.
UWAGA: Odpady medyczne lub kliniczne objęte kodem 18 01 03* lub 18 02 02*, zgodnie z wykazem odpadów załączonym do Decyzji Komisji 2000/532/EC 5 z późniejszymi zmianami, powinny być klasyfikowane zgodnie z przepisami zawartymi w niniejszym punkcie, na podstawie lekarskiej lub weterynaryjnej diagnozy dotyczącej pacjentów lub zwierząt.
2.2.62.1.11.2 Odpady medyczne lub kliniczne, o których wiadomo, że istnieje małe prawdopodobieństwo, że zawierają materiały zakaźne, powinny być zaliczone do UN 3291. W odniesieniu do klasyfikowania odpadów powinny być brane pod uwagę przepisy międzynarodowe, regionalne lub krajowe.

Umowa ADR nie wspomina wprawdzie o kodzie 18 01 80* (to polski kod), ale powinien on być traktowany analogicznie jak odpad 18 01 03*.

Jak wynika z zacytowanych zapisów umowy ADR, odpady medyczne i weterynaryjne zainfekowane winny być klasyfikowane w miejscu powstawania przez uprawnione osoby jako materiały zakaźne Kategorii A lub B lub ewentualnie jako odpady nie mające właściwości niebezpiecznej H9– zakaźne. Na bazie tej decyzji odpady medyczne otrzymują odpowiednie kody transportowe, tzw. UN i dopiero wtedy wiadomo, jakie wymagania muszą być spełnione, by materiał taki został dopuszczony do przewozu. Jest to bezwzględny obowiązek nadawcy ADR, a wg przepisów odpadowych – wytwarzającego odpady, czyli szpitala, przychodni, jednostki naukowej, a także pracowników wykonujących zawody lekarza, weterynarza, pielęgniarza w terenie.

7.3.2.6.2 Odpady klasy 6.2 (UN 3291)
(a) (Zarezerwowany);
(b) Konstrukcja zamkniętych kontenerów do przewozu luzem, w tym otworów, powinna zapewniać ich szczelność. Powierzchnia wewnętrzna tych kontenerów nie powinna być porowata lub popękana oraz nie powinna powodować uszkodzenia załadowanych sztuk przesyłki, przypadkowego uwolnienia towarów lub utrudniać dezynfekcji;
(c) Odpady UN 3291 powinny być załadowane do zamkniętego kontenera do przewozu luzem w szczelnych workach z tworzywa sztucznego certyfikowanych znakiem UN, badanych dla materiałów stałych II grupy pakowania i oznakowanych zgodnie z 6.1.3.1. Worki te powinny przejść z wynikiem pozytywnym badania odporności na rozdarcie i na uderzenie, zgodnie z normą ISO 7765-1:1988 „Tworzywa sztuczne – Folie i płyty – Oznaczanie odporności na uderzenie metodą swobodnie spadającego grota – Cześć 1: Metoda stopniowego wyznaczania;” oraz ISO 6383-2:1983 „Tworzywa sztuczne – Folie i płyty – Oznaczanie wytrzymałości na rozdzieranie metodą Elmendorfa”. Odporność worków na uderzenie powinna wynosić co najmniej 165 g, a odporność na rozdarcie – wzdłużna i poprzeczna – co najmniej 480 g. Maksymalna masa netto jednego worka z tworzywa sztucznego powinna wynosić 30 kg;
(d)    Za zgodą właściwej władzy, pojedyncze przedmioty o masie powyżej 30 kg, np. zanieczyszczone materace mogą być przewożone bez użycia worka z tworzywa sztucznego;
(e) Odpady UN 3291 zawierające materiały ciekłe powinny być przewożone wyłącznie w workach z tworzywa sztucznego wypełnionych materiałem absorbującym w ilości wystarczającej do wchłonięcia całej zawartości ciekłej i zapobieżeniu wydostaniu się cieczy do wnętrza kontenera;
(f)    Odpady UN 3291 zawierające przedmioty ostre powinny być przewożone wyłącznie w opakowaniach ze sztywnego tworzywa sztucznego certyfikowanych znakiem UN, spełniających wymagania instrukcji pakowania P621, IBC620 lub LP621;
(g)    Dopuszcza się użycie opakowań ze sztywnego tworzywa sztucznego, określonych w instrukcjach pakowania P621, IBC620 i LP621. Opakowania te powinny być odpowiednio umocowane w celu zapobieżenia ich uszkodzeniu w normalnych warunkach przewozu. Odpady przewożone w opakowaniach ze sztywnego tworzywa sztucznego i w workach z tworzywa sztucznego, znajdujące się w tym samym zamkniętym kontenerze do przewozu luzem, powinny być od siebie oddzielone w taki sposób, aby zapobiec uszkodzeniu opakowań w normalnych warunkach przewozu, np. przy pomocy sztywnych przegród, barier lub siatek;
(h)    Odpady UN 3291 w workach z tworzywa sztucznego, znajdujące się w zamkniętym kontenerze do przewozu luzem, nie powinny być ugniatane w sposób, który mógłby spowodować utratę szczelności tych worków;
(i)    Szczelność zamkniętego kontenera do przewozu luzem powinna być sprawdzana po każdym przewozie. Jeżeli we wnętrzu zamkniętego kontenera do przewozu luzem nastąpiło uwolnienie odpadów UN 3291, to kontener ten nie powinien być ponownie użyty, o ile nie został dokładnie oczyszczony oraz, w razie konieczności, zdezynfekowany lub odkażony przy użyciu odpowiedniego środka. Z odpadami UN 3291 nie powinny być przewożone razem żadne towary oprócz innych odpadów medycznych lub weterynaryjnych. Odpady przewożone w tym samym zamkniętym kontenerze do przewozu luzem razem z odpadami UN 3291 powinny być sprawdzone z punktu widzenia możliwego skażenia.

Przewóz drogowy odpadów medycznych i weterynaryjnych na świecie w większości przypadków realizowany jest jako przewóz materiału niebezpiecznego klasy 6.2 pod UN3291. 

Rozporządzenia wykonawcze
W odniesieniu do odpadów grupy 18 z katalogu odpadów zostały wydane dwa rozporządzenia wykonawcze:

• rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 1 października 2010 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami weterynaryjnymi (Dz.U.2010.198.1318),
• rozporządzenie Ministra Zdrowia z 30 lipca 2010 r. w sprawie szczegółowego sposobu postępowania z odpadami medycznymi (Dz.U.2010.139.940).

Obydwa rozporządzenia zostały wydane z delegacji ustawy o odpadach z 2001 roku i w dniu 23 stycznia 2015 straciły ważność, bo takie są zapisy nowej ustawy o odpadach z 14 grudnia 2012 r. Nowe rozporządzenia są na etapie konsultacji, ale z punktu widzenia zasad przygotowania odpadów do przewozu powielają stare grzechy i jak pisałam wcześniej, stały się kolejnym powodem do wnoszenia ostrych protestów ze strony doradców ADR.

Rozporządzenia te definiują wymagalne kolory worków zamiast podkreślać ich parametry wytrzymałościowe. Nie wspominają o obowiązku zastosowania opakowań certyfikowanych w stosunku do odpadów ostrych (igły, nożyki, lancety itp.). Nie nakładają także obowiązku klasyfikacji tych odpadów pod względem oceny skażenia patogenami kategorii A lub B. Nie wspominają o przepisach ADR, które muszą być spełnione w czasie przewozu, ale także nie nakładają określonych obowiązków na przekazującego te materiały do przewozu (klasyfikacja i odpowiednie pakowania).

Chociaż tematem niniejszego artykułu są odpady potencjalnie zainfekowane, należy także zauważyć, że zbieranie odpadów niebezpiecznych innych niż zainfekowane nie może się ograniczać do wkładania ich do żółtych worków. Odpady te mają szeroki zakres własności niebezpiecznych w obrębie jednego kodu (np. 18 01 06*) i winny być przygotowywane do przewozu do miejsc przetwarzania zgodnie z kartami charakterystyki substancji/mieszanin niebezpiecznych. Część z nich bez wstępnego ustabilizowania nie jest w ogóle dopuszczona do przewozu – np. kwas pikrynowy o wilgotności poniżej 30% jest takim materiałem wybuchowym.

Praktyka dnia codziennego
W naszym kraju nie ma jednostki certyfikującej opakowania do przewozu odpadów medycznych i weterynaryjnych. Ale nie ma problemu, można je kupić za granicą. Niezrozumiałe jest jednak, że Państwowy Instytut Higieny wydaje aprobaty techniczne, które w szpitalach uchodzą za certyfikację ADR. 

Szkolenia prowadzone przez doradców ADR w firmach przewożących odpady medyczne i weterynaryjne oraz niektórych jednostkach służby zdrowia i służb weterynaryjnych przyjmowane są ze zniecierpliwieniem. Wynika to głównie z przetargowego systemu kontraktowania usług odbioru odpadów medycznych i weterynaryjnych ze szpitali i instytutów, gdzie o wygraniu kontraktu decyduje cena, a władze tych jednostek widzą tylko obowiązek spełnienia wymagań zapisanych w ich resortowych Rozporządzeniach. Nie ma często zrozumienia dla faktu, że raz zapakowane odpady w większości przypadków nie nadają się do przepakowywania, a jeśli się to robi, to winno być to obowiązkiem wytwarzającego odpady, a nie przewoźnika. 

Sytuację dyscyplinuje Inspekcja Transportu Drogowego, która regularnie kontroluje pojazdy przewożące odpady medyczne i weterynaryjne i nalicza wysokie kary. Być może jednak warto byłoby przyjrzeć się praktykom w szpitalach, bowiem nieprawidłowości, jakie tam powstają, są nie do naprawienia nawet przez bardzo solidnego przewoźnika. Zgodnie z zapisami Umowy ADR: 1.4.2.2.3 Jeżeli wykonując czynności, o których mowa pod 1.4.2.2.1, przewoźnik stwierdzi naruszenie wymagań ADR, to nie powinien on rozpoczynać przewozu do czasu usunięcia stwierdzonych naruszeń.

Jednak do wykonywania usług odbioru odpadów medycznych i weterynaryjnych kontraktowani są zwycięzcy przetargów, którzy podpisują umowy o bezwzględnym odbieraniu tych odpadów. Odmowa odbioru odpadów jest niedopuszczalna i firmy, które się na to odważą, są często piętnowane w środkach masowego przekazu jako sprawcy powstawania zagrożenia epidemią. W tej sytuacji sympatia opinii publicznej nie stoi za nimi.

Wnioski końcowe
Gospodarka odpadami medycznymi i weterynaryjnymi stanowi specyficzny, wąski wycinek rynku odpadowego. Jak w soczewce, zbierają się i uwypuklają tu największe problemy tego działu gospodarki, bez którego nie potrafimy już żyć, lecz nie jesteśmy jeszcze gotowi zaakceptować jego istnienia wokół nas, nie mówiąc kosztach i wymaganiach formalnych. Niestety nie pomagają w tym przepisy, które stanowione są bez uwzględniania całości prawa (prawo chemikaliów, umowa ADR czy BHP

Monika Malicka
Zakład Utylizacji Odpadów „Malex”

1.  Tekst zaznaczony kursywą jest cytatem aktu prawnego. Jeżeli pojawia się znak (…), to cytat został skrócony, poprzez wycięcie fragmentu, który nie dotyczy omawianego przypadku. Cytaty są poprzedzone nr artykułu z aktu prawnego lub międzynarodowym adresem zapisu, w odniesieniu do umowy ADR (np. adres  1.1.3.6 należy czytać  – zapis w części I, w dziale 1, rozdziale 3, podrozdziale 6 umowy ADR)
   
2. 23 stycznia 2015 r. Prezydent RP podpisał nowelizację ustawy o odpadach, przedłużającą termin wygaśnięcia do 23.01.2016 r.