Ustawa o odpadach przewiduje stworzenie Bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami. Mimo że przepis ten ma wejść w życie już pod koniec stycznia 2016 r. to już widać, że powinien on być przesunięty. Nie rozpoczęto nawet prac nad zaprojektowaniem tego gigantycznego przedsięwzięcia teleinformatycznego, a i same rozporządzenia wykonawcze pojawiły się dopiero w maju br. Te fakty oraz stopień skomplikowania każą przypuszczać, że nie uda się dotrzymać ustawowego terminu.
WstępUstawa o odpadach z 14 grudnia 2012 r. (Dz.U. 2013.21) w dziale VI, art. 79–84, przewiduje stworzenie Bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami, w skrócie BDO. Rozpoczęcie działania tego gigantycznego systemu teleinformatycznego przewidziane jest za 36 miesięcy od wejścia w życie ustawy, tj. 23 stycznia 2016 r. Liczne papierowe sprawozdania roczne, składane przez przedsiębiorców, będą zastąpione jednym, do którego dane wprowadzać się będzie „on line”, via posiadany numer rejestrowy. Do ustawowego startu tego poważnego teleinformatycznego eksperymentu, prowadzonego synchronicznie w skali całego kraju, pozostało niespełna 9 miesięcy. Kilka dni temu pojawiły się pierwsze projekty rozporządzeń wykonawczych w tej kwestii. Czy mamy szansę zdążyć? Czy przedsiębiorcy będą potrafili samodzielnie wypełnić ciążące na nich obowiązki sprawozdawcze, jeżeli do tej pory nie ma żadnego systemu kształcenia ich w tym zakresie? Z informacji uzyskanych na stronie internetowej ministerstwa środowiska wynika, że termin składania ofert w przetargu związanym z zaprojektowaniem, wytworzeniem i wdrożeniem BDO przesunięto na 30 kwietnia br. W samym przetargu zapisano termin wykonania – 48 miesięcy od daty podpisania umowy.
Stan aktualny
Zasada „zanieczyszczający płaci” jest jedną z podstawowych zasad, na których opiera się polityka UE w dziedzinie środowiska, zgodnie z art. 191 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Odpady to emisja, która jest zanieczyszczeniem. Powstawanie odpadów jest nieuniknione, lecz w odniesieniu do niektórych grup odpadów uznaje się tzw. „rozszerzoną odpowiedzialność producenta”. Dotyczy to odpadów opakowaniowych oraz takich produktów odpadowych jak: opony, baterie i akumulatory, pojazdy wycofane z eksploatacji oraz sprzęt elektryczny i elektroniczny. Wprowadzając te towary na rynek, producenci i importerzy zobowiązani są do partycypowania w kosztach ich przyszłego zagospodarowania jako odpadów. Przetworzenie tych odpadów musi charakteryzować się odpowiednim poziomem recyklingu. Obowiązek ten może być realizowany bezpośrednio lub za pośrednictwem organizacji odzysku. System ten ma wspomagać finansowo powstawanie i funkcjonowanie nowoczesnej branży odpadowej opartej na recyklingu oraz mobilizować płacących do tworzenia wyrobów, z których powstaje jak najmniej odpadów, szczególnie tych przeznaczonych do unieszkodliwienia. Sprawozdawczość i kontrola funkcjonowania systemu podlega pod ustawę o odpadach (UoO).
Art. 73 ustawy o odpadach określa, kogo dotyczą sprawozdania roczne o produktach, opakowaniach i o gospodarowaniu odpadami z nich powstającymi:a. wprowadzający opakowania oraz eksportujący opakowania, o którym mowa w ustawie z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi;
b. wprowadzający produkty w opakowaniach, eksportujący i dokonujący wewnątrzwspólnotowej dostawy produktów w opakowaniach, o którym mowa w ustawie z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi;
c. wprowadzający na terytorium kraju produkty, o których mowa w ustawie z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej;
d. wprowadzający pojazdy, o którym mowa w ustawie z dnia 20 stycznia 2005 r. o recyklingu pojazdów wycofanych z eksploatacji;
e. wprowadzający sprzęt, o którym mowa w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym;
f. wprowadzający baterie lub akumulatory, o którym mowa w ustawie z dnia 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach.
Ponadto, zgodnie z art. 75. 1. ustawy o odpadach, roczne sprawozdanie o wytwarzanych odpadach i o gospodarowaniu odpadami sporządza:
a. wytwórca obowiązany do prowadzenia ewidencji odpadów;
b. prowadzący działalność polegającą na gospodarowaniu odpadami (z wyłączeniem prowadzącego odbieranie odpadów komunalnych, w zakresie zbierania odpadów i przetwarzania odpadów) obowiązany do prowadzenia ewidencji odpadów;
c. podmiot prowadzący działalność polegającą na wydobywaniu odpadów ze składowiska odpadów lub ze zwałowiska odpadów, na podstawie zgody na wydobywanie odpadów lub decyzji zatwierdzającej instrukcję prowadzenia składowiska odpadów w fazie poeksploatacyjnej.
Wytwórcą odpadu, zobowiązanym do prowadzenia ewidencji może być podmiot działający pod rygorem decyzji odpadowej (pozwolenie na wytwarzanie odpadów lub pozwolenie zintegrowane) lub wytwórca odpadów, od którego nie wymaga się decyzji odpadowej. Wynika to z braku instalacji lub z nieprzekraczania limitów rocznych (1 Mg – dla odpadów niebezpiecznych i 5000 Mg – dla odpadów innych niż niebezpieczne) wytwarzania odpadów na tej instalacji. Dotyczy zwykle małych i średnich przedsiębiorstw, które po likwidacji informacji o wytwarzanych odpadach i programów gospodarki odpadami nie muszą obecnie urzędowo uzgadniać wytwarzania odpadów. W podobnej sytuacji są firmy, które wykonują czynności związane z wytwarzaniem odpadów(sprzątanie, remonty, modernizacje itp.) na instalacjach obcych.
W zależności od rodzaju i zakresu prowadzonej działalności sprawozdawca zobowiązany jest do wypełnienia odpowiednich formularzy. Przepisy związane z realizacją tej sprawozdawczości znajdują się w sześciu ustawach i osiemnastu rozporządzeniach wykonawczych.
Problemy
System sprawozdawczy jest mało przejrzysty i skomplikowany, i to zarówno dla wykonawców, jak i kontrolerów. Często wprowadzane zmiany prowadzą do sytuacji, że podmioty, szczególnie z grupy małych i mikroprzedsiębiorców, mają problemy z prawidłowym zredagowaniem sprawozdań. Czasami wręcz nie składają ich, co wychodzi na jaw dopiero w czasie kontroli WIOŚ. Główni adresaci tych sprawozdań to urzędy marszałkowskie, które przyjmują dokumenty papierowe od przedsiębiorców działających na terenie ich województwa. Kontrolują sprawozdania, wzywają do ich poprawienia, a następnie transferują w postaci zbiorczej do ministerstwa środowiska. Finalnie ministerstwo sporządza zestawienia krajowe, które trafiają do UE. Prawdopodobnie, poczynając od przedsiębiorcy, dokumenty edytowane są z użyciem komputerów, nie ma jednak jednolitego całościowego programu, który dawałby możliwość dowolnego sortowania danych, zarówno dla zróżnicowanych potrzeb kontrolnych, jak i dalszej zbiorczej sprawozdawczości. W dobie internetu i sieciowych możliwości większości posiadanych komputerów zastosowane rozwiązanie jest po prostu przestarzałe.
Według samego ministerstwa ochrony środowiska – Obecnie funkcjonujący system sprawozdawczości i gromadzenia danych z zakresu gospodarki odpadami stwarza istotne problemy zarówno dla samorządów, jak i administracji centralnej, związane z wykonywaniem obowiązków sprawozdawczych na poziomie krajowym oraz Unii Europejskiej.
Zmiany wprowadzone w nowej ustawie
Nowa ustawa o odpadach przewiduje powstanie jednolitego w skali całego kraju systemu teleinformatycznego działającego pod jednym adresem www. Sprawozdawcy najniższych szczebli, tj. przedsiębiorcy i inne zobowiązane do tego podmioty gospodarcze będą się logować do bazy, podając swój login i hasło dostępu, a następnie wprowadzać do odpowiednich formularzy wymagane dane.
Rejestr
Utworzenie konta w BDO i otrzymanie dostępu (login i hasło dostępu) wymagać będzie uprzedniego wpisu do marszałkowskiego rejestru podmiotów wprowadzających produkty, produkty w opakowaniach i gospodarujących odpadami, zwanego w skrócie Rejestrem (Dz. IV rozdz. 2 UoO). Wpis do rejestru uzyskiwać się będzie z urzędu lub na wniosek zainteresowanego.
Marszałek województwa wpisze z urzędu (art. 51.1 ):
a) posiadacza odpadów, który uzyskał pozwolenie zintegrowane,
b) posiadacza odpadów, który uzyskał pozwolenie na wytwarzanie odpadów,
c) posiadacza odpadów, który uzyskał zezwolenie na zbieranie odpadów lub zezwolenie na przetwarzanie odpadów,
d) podmiot, który uzyskał decyzję zatwierdzającą program gospodarowania odpadami wydobywczymi lub zezwolenie na prowadzenie obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych,
e) podmiot, który uzyskał koncesję na podziemne składowanie odpadów na podstawie ustawy z 9 czerwca 2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze,
f) podmiot, który uzyskał wpis do rejestru działalności regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości – na podstawie ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.U. z 2012 r. poz. 391 i 951).
Wpisu z urzędu marszałek województwa dokona na podstawie wydanych przez siebie decyzji i decyzji wydanych przez starostów z podległego mu województwa. W rejestrze zawarte zostaną następujące informacje (art. 57.2):
a) imię i nazwisko lub nazwę podmiotu oraz adres zamieszkania lub siedziby,
b) numer identyfikacji podatkowej (NIP), o ile został nadany,
c) numer REGON, o ile został nadany,
d) odpowiednio informację o decyzjach związanych z gospodarką odpadami:
• zezwolenie na zbieranie odpadów,
• zezwolenie na przetwarzanie odpadów,
• pozwolenie na wytwarzanie odpadów,
• pozwolenie zintegrowane, a także o decyzji zatwierdzającej program gospodarowania odpadami wydobywczymi, zezwoleniu na prowadzenie obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych, o których mowa w ustawie z 10 lipca 2008 r. o odpadach wydobywczych, koncesji na podziemne składowanie odpadów, o której mowa w ustawie z 9 czerwca
2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze lub o wpisie do rejestru działalności regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości – na podstawie ustawy z 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach;
e) informację o rocznej mocy przerobowej instalacji lub urządzenia,
f) informację o wdrożonym systemie jakości, systemie zarządzania środowiskowego albo o ich braku,
g) informację o gminach, w których podmiot odbiera odpady komunalne – w przypadku działalności objętej obowiązkiem uzyskania wpisu do rejestru działalności regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości,
h) wskazanie czy jest prowadzona regeneracja olejów odpadowych – w przypadku przetwarzania olejów odpadowych.
Wpis, na wniosek zainteresowanego
(art. 50.1) dotyczy:
- z zakresu ustawy z 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej ( Dz.U. z 2007 r. Nr 90, poz. 607, z późn. zm.):
b) prowadzących odzysk lub recykling odpadów powstałych z produktów,
c) organizacji odzysku,
d) dokonujących eksportu oraz wewnątrzwspólnotowej dostawy odpadów powstałych z produktów w celu poddania ich odzyskowi lub recyklingowi,
- z zakresu ustawy z 20 stycznia 2005 r.
a) wprowadzających pojazdy,
b) prowadzących punkty zbierania pojazdów,
c) prowadzących stacje demontażu,
d) prowadzących strzępiarki,
- z zakresu ustawy z 29 lipca 2005 r. o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym:
b) zbierających zużyty sprzęt,
c) prowadzących zakład przetwarzania,
d) organizacji odzysku sprzętu elektrycznego i elektronicznego,
e) prowadzących działalność w zakresie recyklingu,
f) prowadzących działalność w zakresie innych niż recykling procesów odzysku,
- z zakresu ustawy z 24 kwietnia 2009 r. o bateriach i akumulatorach (Dz.U. Nr 79, poz. 666, z późn. zm.):
b) prowadzących zakłady przetwarzania zużytych baterii lub zużytych akumulatorów,
c) podmiotów pośredniczących;
- z zakresu niniejszej ustawy:
b) transportujących odpady,
c) sprzedawców odpadów i pośredników w obrocie odpadami, o ile nie podlegają wpisowi do rejestru na podstawie pkt 1 i 3 lub z urzędu;
- z zakresu ustawy z 13 czerwca 2013 r.
a) będących organizacjami odzysku opakowań,
b) dokonujących wewnątrzwspólnotowej dostawy:
- odpadów opakowaniowych,
- produktów w opakowaniach,
– odpady opakowaniowe,
– opakowania,
– produkty w opakowaniach,
d) prowadzących recykling lub inny niż recykling proces odzysku odpadów opakowaniowych,
e) wprowadzających opakowania,
f) wprowadzających produkty w opakowaniach.
Wpis do rejestru ma być działaniem obowiązkowym dla prowadzących tego typu działalność i winien być dokonany przed jej rozpoczęciem. Art. 52 precyzuje zakres informacji wymagany od poszczególnych podmiotów.
Wpis do rejestru podlegać będzie opłacie rejestrowej (art. 57), a następnie opłacie rocznej (do końca lutego za każdy kolejny rok). Dotyczy to:
a) wprowadzających sprzęt elektryczny i elektroniczny,
b) wprowadzających baterie lub akumulatory,
c) wprowadzających pojazdy,
d) producentów, importerów i wewnątrzwspólnotowych nabywców opakowań,
e) wprowadzających na terytorium kraju produkty w opakowaniach,
f) wprowadzających na terytorium kraju opony,
g) wprowadzających na terytorium kraju oleje smarowe.
Wysokość tych opłat przewiduje się na 50–2000 PLN. Opłata będzie jedna, niezależnie od zakresu wpisu i wynosić będzie stawkę wpisu najdroższego. Firmy posiadające EMAS mają mieć zwolnienia z tych opłat.
Baza Danych o Odpadach
Baza Danych o Odpadach (BDO) zgodnie z art. 79 gromadzi informacje o:
1) wprowadzanych na terytorium kraju opakowaniach, produktach w opakowaniach, w podziale na poszczególne rodzaje opakowań, oraz odpadach z nich powstających,
2) wprowadzanych na terytorium kraju olejach smarowych, oponach oraz o odpadach z nich powstających,
3) wprowadzanych pojazdach, zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, bateriach i akumulatorach oraz o odpadach z nich powstających,
4) osiągniętych poziomach:
– odzysku i recyklingu odpadów powstałych z opakowań i produktów, o których mowa w pkt. 1 i 2,
– odzysku i recyklingu pojazdów,
– zbierania, odzysku i recyklingu zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego,
– zbierania, recyklingu i wydajności recyklingu zużytych baterii i zużytych akumulatorów;
5) rodzajach i ilości wytwarzanych odpadów oraz ich wytwórcach,
6) ilości i jakości komunalnych osadów ściekowych, ich wytwórcach, miejscach zastosowania i podmiotach władających powierzchnią ziemi, na której te osady zostały zastosowane,
7) rodzaju i ilości odpadów poddanych przetwarzaniu i zastosowanych procesach przetwarzania,
8) decyzjach z zakresu gospodarki odpadami, z uwzględnieniem pozwoleń na wytwarzanie odpadów i pozwoleń zintegrowanych, decyzji zatwierdzających program gospodarowania odpadami wydobywczymi oraz zezwoleń na prowadzenie obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych,
9) innych niż wymienione w pkt. 8 decyzjach wydawanych na podstawie niniejszej ustawy,
10) transgranicznym przemieszczaniu odpadów, w tym odpadów opakowaniowych, zużytych baterii i zużytych akumulatorów, zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego,
11) wpływach z opłat produktowych wraz z odsetkami, z podziałem na poszczególne rodzaje opakowań i produktów, a także podmiotach, które te opłaty uiściły;
12) (uchylony),
13) składowiskach odpadów, z podziałem na składowiska w fazie eksploatacyjnej i poeksploatacyjnej, w tym informacje o zamkniętych składowiskach odpadów w trakcie monitoringu, zamkniętych składowiskach odpadów, dla których został zakończony monitoring, z podaniem współrzędnych położenia granic obszaru składowiska określonych w państwowym systemie odniesień przestrzennych oraz rodzajów składowanych odpadów, ze szczególnym uwzględnieniem składowisk odpadów, na których są składowane odpady zawierające azbest lub wydzielonych części na terenie składowisk zaliczonych do składowisk innych niż niebezpieczne i obojętne, przeznaczonych do składowania wyłącznie odpadów zawierających azbest,
14) poszczególnych rodzajach instalacji do zagospodarowania odpadów wraz z podaniem ich położenia, mocy przerobowych i rodzaju stosowanej technologii oraz ilości i rodzajów odpadów przetwarzanych w tych instalacjach,
15) podmiotach odbierających odpady komunalne od właścicieli nieruchomości wraz z informacjami o ilości odebranych odpadów komunalnych, z podziałem na odbierane selektywnie i zmieszane, z wyodrębnieniem odpadów komunalnych ulegających biodegradacji,
16) gospodarowaniu odpadami komunalnymi w zakresie objętym rocznym sprawozdaniem z realizacji zadań, o których mowa w art. 9q i art. 9s ustawy z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach.
W BDO zawiera się informacje objęte Rejestrem. W BDO gromadzi się również informacje niezbędne do realizacji obowiązków, o których mowa w art. 3 rozporządzenia (WE) nr 2150/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) z 25 listopada 2002 r. w sprawie statystyk odpadów (Dz. Urz. WE L 332 z 09.12.2002, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 7, str. 257). Jak widać ma być to nieprzebrane źródło informacji, z których szybko można generować dowolne zestawienia statystyczne. Z wiedzy tej korzystać będą, na zasadzie zróżnicowanych poziomów (art. 49.7) dostępu użytkownicy wymienieni w art. 83.1.
Rozporządzenia wykonawcze
Pomimo, że do wyznaczonego ustawą terminu wejścia w życie sprawozdawczości w systemie teleinformatycznym pozostało już mniej niż rok, nie ma jeszcze żadnych rozporządzeń wykonawczych. W chwili pisania artykułu pojawiły się w konsultacjach dwa projekty:
- a) rozporządzenie ministra środowiska w sprawie funkcjonowania bazy danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami, projekt z 8 kwietnia 2015 r.,
- b) rozporządzenie ministra środowiska w sprawie wzorów rocznego sprawozdania o produktach, opakowaniach i o gospodarowaniu odpadami z nich powstającymi oraz rocznego sprawozdania o wytwarzanych odpadach i o gospodarowaniu odpadami, projekt z 9 kwietnia 2015 r.
Pierwszy ze wspomnianych projektów ma delegację z art. 84 UoO. Podaje adres internetowy BDO – www. bdo.mos.gov.pl oraz:
- sposób prowadzenia BDO (załącznik 1),
- szczegółowy zakres informacji objęty obowiązkiem gromadzenia w BDO (załącznik 2),
- zakres uprawnień poszczególnych użytkowników, o których mowa w art. 83 (załącznik 3).
Pozostałe rozporządzenia wykonawcze czekają jeszcze na swoja kolej.
Wątpliwości przyszłych użytkowników
BDO jako zadanie teleinformatyczne jest niewątpliwie niezbędne we współczesnych czasach. Niepokój budzi jednak zupełny brak realizmu czasowego. Po raz kolejny zaproponowano w ustawie zadanie, którego terminowa realizacja nie będzie możliwa.
Można powiedzieć, że nie ma strachu, bo wszystko można kontynuować wg starych zasad. Nie jest to do końca prawdziwe, bo np. transportujący odpady, zgodnie z nowymi przepisami mają mieć tylko wpis do rejestru. Co jednak zrobić, jeżeli kończy się aktualnie stare zezwolenie na transport? Trzeba wystąpić o decyzję na starych zasadach. Starostwa robią to dzisiaj, ale by mogły to zrobić po 23 stycznia 2016 r. konieczna jest kolejna nowelizacja ustawy o odpadach.
Inne wątpliwości to zakres BDO. Nie realizujemy kalką żadnego sprawdzonego systemu działającego w innych krajach UE. Z mojego rozeznania wynika, że proponowana BDO jest dużo większa i bardziej szczegółowa niż w innych państwach, które ten eksperyment robiły małymi kroczkami i na raty.
W przepisach dotyczących działania BDO nie ma jeszcze wyraźnie określonego sposobu wprowadzania sprawozdań rocznych przez podmioty, dla których nie przewidziano obowiązku wpisu do rejestru. Chodzi mi o bardzo liczną rzeszę podmiotów zobowiązanych do prowadzenia ewidencji odpadowej, a funkcjonujących bez odpadowych decyzji administracyjnych. Propozycja wchodzenia do BDO na NIP i REGON to bardzo ryzykowny pomysł, który może prowadzić do wprowadzania danych przez osoby nieuprawnione.
Planowana rewolucja, to także konieczność przygotowania ogólnie zrozumiałych materiałów szkoleniowych, by zainteresowani mogli odpowiednio wcześnie przygotować swoich pracowników do wykonania sprawozdawczości w systemie teleinformatycznym. Ważne jest także określenie minimalnego standardu stosowanych komputerów.
Wnioski końcowe
Z przytoczonych powyżej argumentów moim zdaniem wynika, że realizacja i uruchomienie teleinformatycznego systemu BDO nie nastąpi w terminie. Optymistycznie patrząc, należałoby uznać, że będzie to rok 2019. Warto byłoby także zastanowić się nad etapowym sposobem wprowadzania projektu. Na początku np. zaprosić do korzystania z systemu na zasadzie wolnego wyboru. Sprawozdawca miałby przez pewien czas nadal dostępną papierową alternatywę sprawozdawczości rocznej.
Monika Malicka
Zakład Utylizacji Odpadów „Malex”
Nowoczesna Gospodarka Odpadami 1-2(8) 2015
