Postępowanie z wytworzonymi odpadami

Niektóre zagadnienia polskiego prawa odpadowego
14 grudnia 2012 roku Sejm uchwalił nową ustawę o odpadach (UoO), która 8 stycznia 2013 roku została opublikowana w Dzienniku Ustaw z nr 21. Zgodnie z art. 253.1 UoO, ustawa weszła w życie w ciągu 14 dni od dnia jej ogłoszenia, czyli 23 stycznia 2013 r. (z wyjątkiem kilku artykułów dalej tam wymienionych). UoO wdraża do prawa polskiego zapisy zawarte w nowej unijnej dyrektywie odpadowej nr 2008/98/WE oraz w 12 innych dyrektywach. Nowa UoO to nie aktualizacja czy tekst jednolity, lecz zupełnie nowy akt prawny, który znacząco różni się od dotychczas obowiązującej ustawy z 2001 roku. Poniżej zostaną omówione zmiany, z odwołaniem się do numeru artykułu i jego oryginalnej treści, które są istotne dla przedsiębiorcy – wytwórcy odpadów. 


Pojęcie odpadu niebezpiecznego i kod odpadu
Odpady wytwarzane w przedsiębiorstwie mogą być niebezpieczne ON lub inne niż niebezpieczne. Zgodnie z nową UoO, odpady niebezpieczne (art. 3.4) oznaczają odpady wykazujące co najmniej jedną spośród właściwości niebezpiecznych H wymienionych w zał. III UoO. Właściwości niebezpieczne H odpadu to:

H1 – wybuchowe,
H2 – utleniające,
H3 – łatwopalne,
H4 – drażniące,
H5 – szkodliwe,
H6 – toksyczne,
H7 – rakotwórcze,
H8 – żrące,
H9 – zakaźne,
H10 – reprotoksyczne,
H11 – mutagenne,
H12 – uwalniające toksyczne gazy,
H13 – uczulające,
H14 – ekotoksyczne,
H15 – odpady, które po zakończeniu procesu unieszkodliwiania mogą w dowolny sposób wydzielić inną substancję posiadającą którąkolwiek spośród cech wymienionych powyżej.

Zastosowane skróty
Dla ułatwienia czytanie tekstu zastosowane zostały następujące skróty:
UoO – Ustawa o odpadach (Dz.U. 2013.21),
POŚ – Prawo Ochrony Środowiska (Dz.U. 2008.25.150-j.t z późniejszymi zmianami),
ON – odpady niebezpieczne,
KEO – karta ewidencji odpadów,
KPO – karta przekazania odpadu,
BDO – Baza danych o produktach i opakowaniach oraz o gospodarce odpadami,
Dz.U. 2008.25.150-j.t – Dziennik Ustaw z 2008 roku numer 25, pozycja 150, jednolity tekst ustawy,
(Dz.U. UE 2008.L.353/1) – Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej z 2008 roku, seria L, nr 353, strona 1.
Art. 3.1.1 – oznacza odnośnik do tekstu zapisanego w artykule 3 punkt 1 podpunkt 1.
Jeżeli tekst zapisany jest czcionką pochyłą, to oznacza to cytat z aktu prawnego.

Ustalenia, czy odpad jest niebezpieczny dokonuje się na podstawie dedykowanych pomiarów lub dedukcyjnie, na podstawie zawartości składników niebezpiecznych w odpadzie. Szczegółowo kwestia ta jest omówiona w rozporządzeniu min. środowiska z 13 maja 2004 roku – Warunki, w których uznaje się, że odpady nie są niebezpieczne (Dz.U. 2004.128.1347). Rozporządzenie to nadal pozostaje prawomocne, pomimo że było wydane z delegacji starej ustawy o odpadach. Trzeba tutaj podkreślić, że wnioskowanie, czy odpad jest niebezpieczny, czy inny niż niebezpieczny tylko na podstawie ustawowych definicji jest w wielu wypadkach niemożliwe. Jest to podstawowa wiedza, jaką wytwórca odpadu powinien posiadać w swojej dokumentacji odpadowej w firmie. Od tego się bowiem wszystko zaczyna.

Dla potrzeb statystyki ustawodawca wprowadził katalog odpadów (Dz.U.2001.112.1206). Nakazuje w nim przypisanie wytwarzanym odpadom sześciocyfrowego numeru rozpoznawczego – kodu odpadu zgodnie z tabelą zawartą w załączniku do rozporządzenia.

Cyfry kodu odpadu pogrupowane są w dwójki. Opcjonalnie, przy kodzie odpadu dodana jest w indeksie górnym gwiazdka, co oznacza, że kodu tego używamy wyłącznie do odpadów, którym przypisaliśmy własności niebezpieczne.

W katalogu znajduje się 20 grup odpadów. Zgodnie z art. 4 rozporządzenia Katalog odpadów:

1. Odpady klasyfikuje się według źródła powstawania w grupach 01 do 12 lub 17 do 20, przypisując im odpowiedni kod sześciocyfrowy określający rodzaj odpadu (wyłączając kody kończące się na 99), z zastrzeżeniem ust. 5 i 6.
2. W przypadku nieodnalezienia odpowiedniej pozycji w grupach 01 do 12 lub 17 do 20, odpady klasyfikuje się w grupach 13, 14 i 15.
3. W przypadku nieodnalezienia odpowiedniej pozycji w grupach, o których mowa w ust. 2, odpady klasyfikuje się w grupie 16, zawierającej odpady nieujęte w innych grupach.
4. W przypadku nieodnalezienia odpowiedniej pozycji w grupie 16, odpady klasyfikuje się w grupie według źródła powstawania, przypisując im kod kończący się na 99 (inne niewymienione odpady).
5. Odpady ze specyficznych gałęzi przemysłu klasyfikuje się w kilku grupach, w szczególności odpady powstające przy produkcji samochodów klasyfikuje się w grupie 12 – odpady z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych; 11 – odpady z chemicznej obróbki i powlekania powierzchni metali oraz innych materiałów i z procesów hydrometalurgii metali nieżelaznych; 08 – odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania powłok ochronnych (farb, lakierów, emalii ceramicznych), kitu, klejów, szczeliw i farb drukarskich, w zależności od etapu produkcji.

Np. firma włókiennicza ma w katalogu odpadów, w ramach swojej branży, do dyspozycji następujące kody odpadów:

04 02    Odpady z przemysłu tekstylnego
04 02 09    Odpady materiałów złożonych (np. tkaniny impregnowane, elastomery, plastomery)
04 02 10    Substancje organiczne z produktów naturalnych (np. tłuszcze, woski)
04 02 14*    Odpady z wykańczania zawierające rozpuszczalniki organiczne
04 02 15    Odpady z wykańczania inne niż wymienione w 04 02 14
04 02 16*    Barwniki i pigmenty zawierające substancje niebezpieczne
04 02 17    Barwniki i pigmenty inne niż wymienione w 04 02 16
04 02 19*    Odpady z zakładowych oczyszczalni ścieków zawierające substancje niebezpieczne
04 02 20    Odpady z zakładowych oczyszczalni ścieków inne niż wymienione w 04 02 19
04 02 21    Odpady z nieprzetworzonych włókien tekstylnych
04 02 22    Odpady z przetworzonych włókien tekstylnych
04 02 80    Odpady z mokrej obróbki wyrobów tekstylnych
04 02 99    Inne niewymienione odpady

Każdy rodzaj odpadów ma swój słowny opis. Rodzaje odpadów, jakie pojawiają się w katalogu, można podzielić na trzy grupy:
Odpady zwierciadlane w katalogu odpadów to pary odpadów objęte tym samym opisem słownym, a różniące się dodatkową uwagą „Zawierający substancje niebezpieczne / inny niż ….” i sygnowane jako odpad niebezpieczny kodem cyfrowym z gwiazdką lub inny niż niebezpieczny i sygnowany kodem cyfrowym bez gwiazdki.

Oznacza to, że na podstawie ocen prowadzonych na etapie powstawania katalogu odpadów ustawodawca zdiagnozował, że ten rodzaj odpadu, w zależności od:

• technologii,
• zastosowanych surowców,
• zastosowanych środków pomocniczych

może w jednym zakładzie prowadzić do powstania odpadu niebezpiecznego, a w innym zakładzie do powstania odpadu innego niż niebezpieczny. W zależności od przeprowadzonej własnej diagnostyki, wytwórca odpadu przypisuje wytwarzanemu przez siebie odpadowi odpowiedni kod odpadu niebezpiecznego lub kod odpadu innego niż niebezpieczny.

Jeżeli odpad w katalogu nie ma swojej pary zwierciadlanej (przypadek a i b), a z ustaleń własnych przedsiębiorcy wynika, że powinien być zakwalifikowany jako brakująca para, to jest to przypadek podlegający obowiązkowi zgłoszenia do marszałka województwa – art. 8.1 Posiadacz odpadów jest obowiązany do przedłożenia marszałkowi zgłoszenia zmiany klasyfikacji odpadów niebezpiecznych na odpady inne niż niebezpieczne, zgodnie z procedurą zapisaną w art. 8.2.

Badania odpadu (art. 8.5) należy wykonać w laboratoriach certyfikowanych, a zmiany można dokonać wyłącznie po uzyskaniu pisemnej decyzji marszałka (8.3). Podmioty, które dokonały takich zmian przed wejściem w życie przepisów nowej UoO, mają dwa lata na uzupełnienie tego obowiązku (art. 231.4).

Decyzje administracyjne związane z wytwarzaniem odpadów
Aktualna UoO nie nakłada na wytwórców odpadów żadnego obowiązku uzgadniania wytwarzania odpadów. Zgodnie art. 231.1 i 2 UoO, z dniem 23 stycznia wygasają informacje o odpadach i decyzje zatwierdzające programy gospodarki odpadami. Pozwolenia na wytwarzanie odpadów wydawane są wyłącznie na podstawie przepisów zawartych w Prawie Ochrony Środowiska (POŚ) i dotyczą podmiotów wytwarzających rocznie odpady niebezpieczne (ON) w ilościach powyżej 1 Mg (tona) lub odpady inne niż niebezpieczne w ilościach powyżej 5000 Mg. Jeżeli wytwórca odpadów działa aktualnie na podstawie pozwolenia na wytwarzanie odpadów, to pozwolenie to zachowuje ważność na czas, na jaki zostało wydane (art. 231.3). Pozwolenie na wytwarzanie odpadów wydawane na podstawie przepisów z POŚ jest pozwoleniem typu emisyjnego i jest przypisane do instalacji działającej na terenie firmy. 

Pojęcie instalacji
Ministerstwo Ochrony Środowiska 4 marca 2013 r. wydało oświadczenie, w którym wyraźnie podkreśla, że budynek firmy czy jej teren nie są instalacją, jak było dotychczas stosowane w praktyce uzgadniania wystąpień związanych z wytwarzaniem odpadów.

Zgodnie z art. 3.6 POŚ instalacja to:
Tym samym zakłady wytwarzające odpady, a nie posiadające żadnej instalacji, bez względu na ilość i rodzaj wytwarzanych odpadów, w tym ON, nie podlegają obowiązkowi uzyskiwania decyzji administracyjnych w tym zakresie. Firma musi mieć jednak świadomość, że funkcjonuje „bez instalacji” w rozumieniu prawa ochrony środowiska.

Odpady powstające w oderwaniu od działania instalacji, np. odpadowe akumulatory z wózków akumulatorowych pracujących w zakładzie nie liczą się jako odpady powstające z funkcjonowania instalacji.

Jeżeli w zakładzie można wydzielić więcej niż jedną instalację, a w każdej z nich ilość wytworzonych odpadów nie będzie przekraczać granicznych ilości zapisanych w POŚ (patrz punkt 3.3), to zakład nie ma obowiązku występowania o pozwolenie na wytwarzanie odpadów. Firma musi jednak mieć udokumentowane przypisanie wytworzonych odpadów do poszczególnych instalacji, by móc to udowodnić służbom kontrolnym. 

Odpady z remontów i konserwacji wykonywane przez firmy zewnętrzne
W ramach przepisów starej UoO powstała nowa grupa wytwórców odpadów. Były to firmy wykonujące na terenie zakładu zleceniodawcy określone czynności, np. prace rozbiórkowe, remonty, konserwacje urządzeń, sprzątanie itp. Odpady powstałe w trakcie tych prac należały do zleceniobiorcy usługi, o ile umowa bilateralna nie stanowiła inaczej. Firmy wykonujące tego typu usługi działały na podstawie specjalnej decyzji zatwierdzającej program gospodarki odpadami. Sprawozdania roczne składały do marszałków województw, na terenie których prowadzono prace. Nowa UoO również wygasiła te decyzje, ale firmy te nadal mogą funkcjonować na dotychczasowych warunkach. Oznacza to, że zakład nadal może nie być wytwórcą niektórych odpadów, jeżeli zakontraktuje usługi remontu, sprzątania w innej wyspecjalizowanej firmie. Trzeba także pamiętać, że sprawdzając wiarygodność takiej firmy nie można już wymagać od niej decyzji administracyjnej zatwierdzającej program gospodarki odpadami. Przedmiotem zleceń może być także remont czy konserwacja instalacji. Odpady powstałe z tego remontu nie obciążają limitu rocznego właściciela instalacji, są bowiem wytworzone przez zakontraktowaną do tych prac firmę zewnętrzną. Jeżeli z innych powodów właściciel instalacji chce te odpady przejmować, musi to zaznaczyć w warunkach umowy.

Obowiązki posiadacza-wytwórcy odpadu
Nowa UoO znosi obowiązek uzyskiwania decyzji administracyjnych na wytwarzanie odpadów dla wytwórców odpadów z instalacji poniżej rocznych limitów (1 Mg ON lub 5000 Mg odpadów innych niż niebezpieczne) i dla wszystkich innych wytwórców niezależnie od ilości i rodzajów wytwarzanych odpadów.

Nie oznacza to jednak, że posiadacz odpadu – wytwórca, wytwarza odpady „na żywioł”. Art. 18.1 UoO mówi, że każdy, kto podejmuje działania powodujące lub mogące powodować powstanie odpadów, powinien takie działania planować, projektować i prowadzić przy użyciu takich sposobów produkcji lub form usług oraz surowców i materiałów, aby w pierwszej kolejności zapobiegać powstawaniu odpadów lub ograniczać ilość odpadów i ich negatywne oddziaływanie na życie i zdrowie ludzi oraz na środowisko, w tym przy wytwarzaniu produktów, podczas i po zakończeniu ich użycia. Oznacza to, że w dokumentach wewnętrznych funkcjonowania firmy w użytku powinny być nadal takie same ustalenia odpadowe, jakie dotychczas podlegały procedurom zgłaszania czy uzyskiwania decyzji. Winny być one na bieżąco aktualizowane i komunikowane pracownikom. Dotyczy to przede wszystkim zasad łączenia strumieni odpadów, miejsc i sposobu czasowego magazynowania. Należy tu dodatkowo wspomnieć o nowym szczeblu na drabince hierarchii postępowania z odpadami:

• zapobieganie powstawania odpadów,
• przygotowanie do ponownego użycia,
• recykling,
• inne procesy odzysku,
• unieszkodliwianie.

Przez ponowne użycie, zgodnie z art. 3.1.18, rozumie się działanie polegające na wykorzystaniu produktów lub części produktów niebędących odpadami ponownie do tego samego celu, do którego były przeznaczone.

Liberalizacja przepisów jest więc pozorna, bowiem zgodnie z art. 171 UoO – Kto prowadzi gospodarkę odpadami niezgodnie z nakazem określonym w art. 16, podlega karze aresztu albo grzywny w trybie postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U.2008.133.848 z późniejszymi zmianami) (art. 193).
Gospodarka odpadami to także wytwarzanie odpadów (definicja 3.1.3). Nakazy zapisane w art. 16 brzmią:

Gospodarkę odpadami należy prowadzić w sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz środowiska, w szczególności gospodarka odpadami nie może:

1. powodować zagrożenia dla wody, powietrza, gleby, roślin lub zwierząt;
2. powodować uciążliwości przez hałas lub zapach;
3. wywoływać niekorzystnych skutków dla terenów wiejskich lub miejsc o szczególnym znaczeniu, w tym kulturowym i przyrodniczym.

UoO przewiduje także administracyjne kary pieniężne (od 1000 do 1000000 złotych) np. za mieszanie odpadów (art. 194), wymierzane zgodnie zasadami działu III ustawy Ordynacja podatkowa (Dz.U. 2012.749 z późniejszymi zmianami) (art. 202). Kary te wymierzają inspektorzy Wojewódzkiej Inspekcji Ochrony Środowiska (WIOŚ) na podstawie art. 197.

Zaproponowana w nowej UoO samodzielność przedsiębiorstw w ustalaniu i wykonywaniu wewnętrznych procedur postępowania z wytworzonymi odpadami może prowadzić, w warunkach kontroli WIOŚ, do bardzo wysokich kar, łącznie z zatrzymaniem pracy zakładu – patrz 3.7.

Typowe błędy popełniane na etapie rozpoznawania wytworzonych odpadów to:

• uznanie wytworzonego odpadu za niebezpieczny lub inny niż niebezpieczny,
• przypisanie wytworzonym odpadom odpowiednich kodów z katalogu odpadów,
• przypisanie do instalacji.

To potencjalne źródła niezamierzonego narażenia się na wysokie kary. 

Prowadzenie ewidencji
Zgodnie z art.236.1 UoO – Do 31 grudnia 2014 r. do ewidencji odpadów stosuje się przepisy dotychczasowe. Ewidencję należy prowadzić na bieżąco (art. 66.1), z zastosowaniem następujących dokumentów (art. 67.1):

• karta ewidencji odpadów (KEO),
• karta przekazania odpadu (KPO).

Ewidencję można prowadzić w systemie teleinformatycznym, umożliwiającym poświadczenie dokumentów ewidencji odpadów za pomocą podpisu elektronicznego (art. 67.5). Dokumenty należy przechowywać przez okres 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym sporządzono dokumenty (art. 72.1) i udostępniać na żądanie organów upoważnionych do przeprowadzania kontroli (art. 72.2).

Nowa UoO przewiduje wprowadzenie nowych wzorów dokumentów ewidencji odpadów w drodze wydania rozporządzenia (art. 68.1).

Niektóre podmioty są zwolnione z obowiązku prowadzenia ewidencji (art. 66.4) lub mogą prowadzić ewidencję przy pomocy tylko KPO (rozporządzenie min. środowiska w sprawie rodzajów odpadów lub ich ilości, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów oraz kategorii małych i średnich przedsiębiorstw, które mogą prowadzić uproszczoną ewidencję, Dz.U. 2001.152.1735). Na mocy tego samego rozporządzenia wytwarzanie niektórych rodzajów odpadów też nie wymaga prowadzenia ewidencji. Lista odpadów i limity ilościowe zawarte są w załączniku 1 do rozporządzenia, a przedrukowane poniżej w tabeli.


Rozporządzenie to, aczkolwiek wydane z delegacji starej UoO, obowiązuje do 24 stycznia 2015 roku na mocy zapisów art.  250.1 i 252 w nowej UoO.

Zgodnie z art. 180 UoO, Kto wbrew obowiązkowi nie prowadzi ewidencji odpadów albo prowadzi tę ewidencję w sposób nieterminowy lub niezgodnie ze stanem rzeczywistym, podlega karze grzywny w trybie postępowania w sprawach o wykroczenia (Dz.U.2008.133.848 z późniejszymi zmianami), (art. 193).

Podsumowując, w kwestii ewidencji na rok 2014 zmian nie ma. Należy jednak podkreślić, że przez bieżące prowadzenie ewidencji wytwarzanych odpadów władze kontrolne niektórych województw rozumieją wpisy dokonywane co najmniej raz w miesiącu, nawet gdyby były one „zerowe”. Wiele programów aktualnie używanych przez przedsiębiorców takich możliwości nie ma.

Sprawozdawczość
Wytwórca odpadów zobowiązany do prowadzenia ewidencji, ma też obowiązek sporządzania rocznego sprawozdania o wytwarzanych odpadach i o gospodarowaniu odpadami (art. 75.1.1) w terminie do 15 marca za poprzedni rok kalendarzowy, do marszałka województwa właściwego, ze względu na miejsce wytworzenia odpadu (art. 76.1).

Baza danych o produktach i opakowaniach  oraz o gospodarce odpadami (BDO)
(art. 238.1) winna powstać najpóźniej w ciągu 36 miesięcy od wejścia w życie ustawy, o czym poinformuje, w formie komunikatu w Monitorze Polskim, minister właściwy dla spraw środowiska (art. 283.2).

Brak danych, na jakich zasadach podmioty wytwarzające odpady bez decyzji administracyjnych, a zobowiązane do sprawozdawczości rocznej, będą miały tworzone konta dostępu do rejestru w BDO. Na mocy art. 61 przewiduje się wydanie rozporządzenia w tej sprawie.

Przekazywanie odpadów
Zgodnie z art.  27.1 UoO, wytwórca odpadów jest obowiązany do gospodarowania wytworzonymi przez siebie odpadami. Gospodarowanie odpadami (def. art. 3.1.2) to działalności wymagające zezwoleń opisanych w dziale IV UoO. Wytwórca odpadów może zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami (art. 27.2) poprzez przekazanie odpadu. Dokumentem potwierdzającym przekazanie odpadu jest karta przekazania odpadu – KPO.

Przekazanie odpadów innym podmiotom gospodarczym
Przekazywanie wytworzonych przez siebie odpadów innym podmiotom gospodarczym jest najczęstszą praktyką stosowaną na rynku. Art. 27 określa warunki, w których przekazanie odpadu jest legalne, a przyjmujący odpad staje się nowym posiadaczem odpadu i przejmuje odpowiedzialność za dalsze gospodarowanie nim. Odpad można przekazać wyłącznie firmie posiadającej aktualne zezwolenie na zbieranie, odzysk lub unieszkodliwianie odpadów z wyszczególnionym kodem odpadu, jaki jest przedmiotem przekazania. Należy przy tym pamiętać, że zezwolenie na transport odpadów (kod przekazywanego odpadu musi być wyszczególniony w zezwoleniu) jest niezbędne, jeżeli przewóz odbywa się po drogach publicznych.

Jeśli transportujący nie ma dodatkowo zezwolenia na zbieranie, odzysk lub unieszkodliwianie, nie staje się posiadaczem odpadu i należy mu wskazać uprawniony podmiot, gdzie odpad ma być przekazany.

Zezwolenia wydane z mocy starej UoO pozostają ważne na okres, na jaki zostały wydane, nie dłużej jednak niż do 23 stycznia 2015 r. (art. 232, 233).

Zgodnie z nową UoO wkrótce pojawią się nowi gracze na rynku, którzy mogą mieć status posiadacza odpadu – sprzedawca odpadu (art. 3.1.27) i pośrednik w obrocie odpadami (art. 3.1.20). Brak jeszcze rozporządzeń wykonawczych w tej sprawie.

Przekazanie odpadów osobom fizycznym
Niektóre odpady wytwórca odpadów może przekazywać osobom fizycznym. Mówi o tym rozporządzenie min. środowiska w sprawie listy rodzajów odpadów, które posiadacz odpadów może przekazywać osobom fizycznym lub jednostkom organizacyjnym niebędącym przedsiębiorcami, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku (Dz.U.2006.75.527 z późniejszymi zmianami). Osoby fizyczne przejmujące takie odpady nie mają obowiązku uzyskiwania zezwolenia na transport, prowadzenia ewidencji i sprawozdawczości. Dokumentem potwierdzającym przekazanie odpadu może być karta przekazania odpadu lub zwykła notatka. Jeżeli stosuje się KPO, to w miejscu odbiorcy odpadu wpisuje się personalia osoby fizycznej. Ważne jest, by odbiorcę odpadu skutecznie poinformować o dopuszczalnych metodach wykorzystania tego odpadu, zapisanych w załączniku do rozporządzenia. Można to np. zapisać w rubryce KPO – Rodzaj procesu przetwarzania, któremu powinien zostać poddany odpad.

Pojęcie produktu ubocznego
Art.  10. UoO definiuje przedmiot lub substancja, powstające w wyniku procesu produkcyjnego, którego podstawowym celem nie jest ich produkcja, mogą być uznane za produkt uboczny, niebędący odpadem, jeżeli są łącznie spełnione następujące warunki:

1. dalsze wykorzystywanie przedmiotu lub substancji jest pewne;
2. przedmiot lub substancja mogą być wykorzystywane bezpośrednio bez dalszego przetwarzania,  innego niż normalna praktyka przemysłowa;
3. dany przedmiot lub substancja są produkowane jako integralna część procesu produkcyjnego;
4. dana substancja lub przedmiot spełniają wszystkie istotne wymagania, w tym prawne, w zakresie produktu, ochrony środowiska oraz życia i zdrowia ludzi, dla określonego wykorzystania tych substancji lub przedmiotów i wykorzystanie takie nie doprowadzi do ogólnych negatywnych oddziaływań na środowisko, życie lub zdrowie ludzi.

Uznanie przedmiotu lub substancji za produkt uboczny podlega procedurze zgłoszenia do marszałka województwa zapisanej w art. 11. Jeżeli w ciągu 3 miesięcy od złożenia zgłoszenia marszałek nie wyrazi sprzeciwu w postaci decyzji, przedmiot lub substancja uzyskuje status produktu ubocznego.
Interpretacja tych przepisów jest aktualnie pozbawiona dobrej wykładni prawnej.

Inspektorzy WIOŚ rozpoczęli naciskanie na podmioty, by występowały one o oficjalne uznanie swoich produktów ubocznych. Urzędy Marszałkowskie bronią się przed przyjmowaniem takich zgłoszeń wysyłając pisma następującej treści:

„Odpowiadając na maila z 21 października 2013 r. uprzejmie informuję, że ustawa z 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2013 r. poz. 21, z późn. zm.) określa środki służące ochronie środowiska, życia i zdrowia ludzi zapobiegające i zmniejszające negatywny wpływ na środowisko oraz zdrowie ludzi wynikający z wytwarzania odpadów i gospodarowania nimi oraz ograniczające ogólne skutki użytkowania zasobów i poprawiające efektywność takiego użytkowania. Uznanie przedmiotu lub substancji za produkt uboczny regulowane jest ww. ustawą, zatem należy założyć, że owe przedmioty lub substancje muszą pierwotnie być uznane za odpady. Dla substancji lub przedmiotów nie będących odpadami przepisy ustawy o odpadach nie mają zastosowania.” 

Przyjmując powyższą interpretację, należy uznać, że produkty uboczne, które nigdy nie miały statusu odpadu, nie podlegają procedurze zgłaszania opisanej w art. 11 UoO. Przewidziane jest powstanie rozporządzenia wykonawczego, które być może doprecyzuje tę kwestię.

Odpady opakowaniowe
Odpady opakowaniowe powstają w firmie po rozpakowaniu urządzenia lub opróżnieniu naczynia zawierającego surowiec lub środki pomocnicze stosowane w produkcji.
Odpadami opakowaniowymi nie są opakowania zwrotne, które są stosowane wielokrotnie. Na mocy decyzji producenta/dystrybutora można je oddać z powrotem do punktów sprzedaży, gdzie powtórnie są używane jako opakowania. 

Odpady opakowaniowe, zgodnie z katalogiem odpadów to podgrupa 15 01.
15 01    Odpady opakowaniowe (włą-
cznie z selektywnie gromadzonymi komunalnymi odpadami opakowaniowymi)
15 01 01    Opakowania z papieru i tektury
15 01 02    Opakowania z tworzyw sztucznych
15 01 03    Opakowania z drewna
15 01 04    Opakowania z metali
15 01 05    Opakowania wielomateriałowe
15 01 06    Zmieszane odpady opakowaniowe
15 01 07    Opakowania ze szkła
15 01 09    Opakowania z tekstyliów
15 01 10*    Opakowania zawierające pozostałości substancji niebezpiecznych lub nimi zanieczyszczone (np. środkami ochrony roślin I i II klasy toksyczności – bardzo toksyczne i toksyczne)
15 01 11*    Opakowania z metali zawierające niebezpieczne porowate elementy wzmocnienia konstrukcyjnego (np. azbest), włącznie z pustymi pojemnikami ciśnieniowymi

Jak widać, ustawodawca przyjął założenie, że odpady opakowaniowe inne niż niebezpieczne otrzymały indywidualne kody w zależności od materiału, który został użyty do wykonania tego opakowania. Niebezpieczne odpady opakowaniowe mają tylko dwa kody: 15 01 10* – to puste nieoczyszczone opakowania po substancjach/mieszaninach niebezpiecznych. Zaliczenie opakowań do tego kodu wynika z zapisów sekcji 13 Karty charakterystyki substancji/mieszaniny niebezpiecznej. Opakowania ciśnieniowe np. butle gazowe czy pojemniki aerozolowe otrzymały dodatkowy kod odpadu niebezpiecznego 15 01 11*.

To specyficzne podejście jest ściśle związane z przepisami o opłatach opakowaniowych i poziomach odzysku i recyklingu, zawartymi w ustawie o opakowaniach i odpadach opakowaniowych (Dz.U.2001.63.638 z późniejszymi zmianami), którą 1 stycznia zastąpiła uchwalona 13 czerwca 2013 ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (Dz.U. 2013.888).

Środki niebezpieczne
W prawie polskim jest pewne unikalne w stosunku do ogólnych przepisów stosowanych w UE rozwiązanie, związane z zasadami gospodarowania odpadami opakowaniowymi po tzw. środkach niebezpiecznych.
Art. 8.14 ustawy o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi definiuje, że jeżeli jest mowa o środkach niebezpiecznych – to rozumie się przez to:
a)    substancje chemiczne i ich mieszaniny zaklasyfikowane na podstawie przepisów o substancjach chemicznych i ich mieszaninach jako bardzo toksyczne, toksyczne, rakotwórcze kategorii 1 lub 2, mutagenne kategorii 1 lub 2, działające szkodliwie na rozrodczość kategorii 1 lub 2 lub niebezpieczne dla środowiska z przypisanym symbolem N lub
b)    substancje chemiczne i ich mieszaniny zaklasyfikowane na podstawie przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającego i uchylającego dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz. Urz. UE L 353 z 31.12.2008, str. 1, z późn. zm.) w klasie toksyczności ostrej w kategorii 1, 2 lub 3 lub jako rakotwórcze kategorii 1A lub 1B, mutagenne kategorii 1A lub 1B, działające szkodliwie na rozrodczość kategorii 1A lub 1B lub jako stwarzające zagrożenie dla środowiska wodnego ze względu na toksyczność ostrą w kategorii 1 lub ze względu na toksyczność przewlekłą w kategorii 112, lub
c)    środki ochrony roślin zaklasyfikowane jako bardzo toksyczne, toksyczne lub niebezpieczne dla środowiska wodnego z przypisanym symbolem N na podstawie przepisów o substancjach chemicznych i ich mieszaninach lub zaklasyfikowane w klasie toksyczności ostrej w kategorii 1, 2 lub 3 lub jako stwarzające zagrożenie dla środowiska wodnego ze względu na toksyczność ostrą w kategorii 1 lub ze względu na toksyczność przewlekłą w kategorii 1 i 2 na podstawie przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającego i uchylającego dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1907/2006;
Definicja w nowej ustawie nie zmieniła się, uwzględnia tylko zmiany przepisów związanych z klasyfikacją chemikaliów wynikającą z wejścia w życie rozporządzenia CLP nr 1272/2008 (Dz.U. UE 2008.L.353/1).
W dotychczasowych przepisach istniało pojęcie kaucji za opakowania po środkach niebezpiecznych. Kaucja była zwracana wytwórcy odpadu, jeżeli zwrócił odpad opakowaniowy do punktu sprzedaży. Z punktu widzenia księgowego był to obowiązek bardzo kłopotliwy.

W nowych przepisach nie ma już mowy o kaucjach, pozostaje jednak obowiązek organizowania przez wytwórców lub importerów, na własny koszt, systemów odbioru i odzysku, w tym recyklingu, odpadów opakowaniowych po środkach niebezpiecznych. Wynika z nich, że opakowania po środkach niebezpiecznych będą podlegać opłatom produktowym. Z punktu widzenia użytkownika środków niebezpiecznych i wytwórcy odpadu niebezpiecznego opakowaniowego dotychczasowe zasady postępowania nie ulegną zmianom.

Oznacza to, że w firmie nadal będą funkcjonowały dwie odrębne procedury postępowania z niebezpiecznymi odpadami opakowaniowymi:

• niebezpieczne odpady opakowaniowe po środkach niebezpiecznych, przekazywane nieodpłatnie do systemów zagospodarowania tych odpadów, stworzonych na mocy zapisów art. 18 przez wprowadzających środki niebezpieczne na rynek,
• niebezpieczne odpady opakowaniowe po substancjach/mieszaninach niebezpiecznych, które nie mają statusu środka niebezpiecznego, a dla których w sekcji 13 Karty charakterystyki zapisano, że po opróżnieniu opakowań powstaje niebezpieczny odpad opakowaniowy. Koszty zagospodarowania tego odpadu ponosi wytwórca odpadu, czyli opróżniający opakowanie przedsiębiorca.   

Wstrzymywanie działalności posiadacza odpadu
Przepisy nowej UoO dają bardzo duże uprawnienia inspektorom WIOŚ. Jednym z najbardziej uderzających w stabilność funkcjonowania przedsiębiorstwa jest prawo zatrzymywania działalności posiadacza odpadu. Precyzuje to art. 32 ustawy UoO. Ze względu na swoją wagę zacytowany jest w całości.
Treści przepisów wywołane odwołaniami w przepisie głównym są napisane zwykłą czcionką (nie kursywą). Fragmenty tekstu z podkreśleniem odnoszą się do wytwórców odpadów, którzy mają jednocześnie zezwolenia na przetwarzanie odpadów.
Art. 32. 1. Wojewódzki inspektor ochrony środowiska może, w drodze decyzji, kierując się stopniem zagrożenia dla środowiska, życia lub zdrowia ludzi, wstrzymać działalność posiadacza odpadów w przypadku naruszenia:
1)    hierarchii sposobów postępowania z odpadami, polegającego na niewysegregowaniu odpadów nadających się do odzysku spośród odpadów przeznaczonych do unieszkodliwiania, wbrew art. 18 ust. 7 (art. 18 ust.7 mówi: Unieszkodliwianiu poddaje się te odpady, z których uprzednio wysegregowano odpady nadające się do odzysku.)
2)    zakazu dotyczącego postępowania z odpadami niebezpiecznymi, o którym mowa w art. 21; (art. 21 mówi:
1. Zakazuje się mieszania odpadów niebezpiecznych różnych rodzajów, mieszania odpadów niebezpiecznych z odpadami innymi niż niebezpieczne, a także mieszania odpadów niebezpiecznych z substancjami, materiałami lub przedmiotami, w tym rozcieńczania substancji niebezpiecznych.
2. Dopuszcza się mieszanie odpadów niebezpiecznych różnych rodzajów, mieszanie odpadów niebezpiecznych z odpadami innymi niż niebezpieczne, a także mieszanie odpadów niebezpiecznych z substancjami, materiałami lub przedmiotami, jeżeli ich zmieszanie służy poprawie bezpieczeństwa procesów przetwarzania odpadów powstałych po zmieszaniu i jeżeli w wyniku prowadzenia tych procesów nie nastąpi wzrost zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi lub środowiska.
3.    W przypadku gdy odpady niebezpieczne uległy zmieszaniu z innymi odpadami, substancjami, materiałami lub przedmiotami, rozdziela się je, jeżeli zostaną spełnione łącznie następujące warunki:
1) w procesie przetwarzania odpadów powstałych po rozdzieleniu nastąpi ograniczenie zagrożenia dla życia i zdrowia ludzi lub środowiska;
2) jest to technicznie możliwe i ekonomicznie uzasadnione.)
3) zakazów określonych w art. 23 ust. 2 i 3; (art. 23 ust 2 i 3 mówi:
2.    Zakazuje się zbierania poza miejscem wytwarzania:
1) pozostałości z sortowania odpadów komunalnych, o ile są przeznaczone do składowania;
2) komunalnych osadów ściekowych;
3) zakaźnych odpadów medycznych;
4) zakaźnych odpadów weterynaryjnych.
3. Zakazuje się zbierania:
1) zmieszanych odpadów komunalnych,
2) odpadów zielonych – poza obszarem regionu gospodarki odpadami komunalnymi, na którym zostały wytworzone.)
4) obowiązku określonego w art. 27 ust. 2 (art. 27 ust. 2 mówi: Wytwórca odpadów lub inny posiadacz odpadów może zlecić wykonanie obowiązku gospodarowania odpadami wyłącznie podmiotom, które posiadają:
1) zezwolenie na zbieranie odpadów lub zezwolenie na przetwarzanie odpadów lub
2) koncesję na podziemne składowanie odpadów, pozwolenie zintegrowane, decyzję zatwierdzającą program gospodarowania odpadami wydobywczymi, zezwolenie na prowadzenie obiektu unieszkodliwiania odpadów wydobywczych lub wpis do rejestru działalności regulowanej w zakresie odbierania odpadów komunalnych od właścicieli nieruchomości – na podstawie odrębnych przepisów lub
3) wpis do rejestru w zakresie, o którym mowa w art. 50 ust. 1 pkt. 5 – chyba że działalność taka nie wymaga uzyskania decyzji lub wpisu do rejestru.
4) wymagań dotyczących eksploatacji instalacji lub urządzeń do przetwarzania odpadów, o których mowa w art.  29 ust. 2;
5) zakazu przetwarzania odpadów poza instalacjami lub urządzeniami, o którym mowa w art. 30 ust. 1.
2.    Postępowanie w sprawie wydania decyzji, o której mowa w ust. 1, wszczyna się z urzędu.
3.    W przypadkach określonych w ust. 1, na wniosek posiadacza odpadów, wojewódzki inspektor ochrony środowiska może, w drodze postanowienia, określić termin usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości, zawieszając na ten czas postępowanie. Termin nie może być dłuższy niż rok od dnia doręczenia postanowienia.
4. W razie nieusunięcia nieprawidłowości w terminie określonym na podstawie
ust. 3, wojewódzki inspektor ochrony środowiska wstrzyma, w drodze decyzji, działalność posiadacza odpadów w zakresie, o którym mowa w ust. 1, związaną z gospodarowaniem odpadami.
5. W decyzji o wstrzymaniu działalności określa się termin wstrzymania działalności, uwzględniając potrzebę bezpiecznego dla środowiska zaprzestania wykonywania działalności w sposób, o którym mowa w ust. 1. Termin wstrzymania działalności nie może być dłuższy niż rok od dnia doręczenia decyzji o wstrzymaniu działalności.
6. Po stwierdzeniu, że ustały przyczyny wstrzymania działalności, wojewódzki inspektor ochrony środowiska, na wniosek zainteresowanego, wyraża, w drodze decyzji, zgodę na podjęcie wstrzymanej działalności.

Zakończenie
Można więc podsumować, że zmiany dla przedsiębiorcy posiadającego aktualne pozwolenie na wytwarzanie odpadów są w gruncie rzeczy niewielkie. Zgodnie z zapisami tej decyzji administracyjnej wiedzą oni:

• jakie i ile odpadów mogą wytwarzać w skali roku (mają przydzielone kody),
• gdzie są uzgodnione miejsca tymczasowego magazynowania odpadów na terenie firmy,
• jakie zasady obowiązują w postępowaniu z wytworzonymi odpadami.

W dużo trudniejszej sytuacji są podmioty, którym z mocy prawa wygasły dotychczasowe informacje o wytworzonych odpadach i programy gospodarki odpadami. Czy należy rozumieć, że mogą oni robić to, co im się podoba, wytwarzać odpady z dowolnym kodem, przechowywać je w miejscu, które uznają za stosowne? Z jednej strony tak, z drugiej strony nie. Przedsiębiorcy są wolni w tym zakresie, ale ponoszą pełną odpowiedzialność za swoje wybory (wcześnie odpowiedzialność przedsiębiorca dzielił w organami wydającymi decyzję, a karany był za działania niezgodne z posiadanymi uzgodnieniami). Jeśli kontroler w postaci inspektora WIOŚ stwierdzi nieprawidłowości, ma prawo do nałożenia wysokich kar, z zamknięciem zakładu włącznie. 

Monika Malicka
Malex Zakład Utylizacji Odpadów
www.malex.lodz.pl