Transport drogowy odpadów niebezpiecznych jest uregulowany ścisłymi przepisami prawnymi – podstawą jest tu Umowa Europejska ADR. Odpady niebezpieczne muszą być przewożone zgodnie z określonymi procedurami, w przystosowanych do tego opakowaniach i odpowiednimi środkami transportu. Artykuł omawia niuanse w tym zakresie, zwraca uwagę na rozbieżności w przepisach oraz pokazuje sposoby rozwiązania tego problemu.
Przewóz odpadów uznanych za niebezpieczne był do niedawna realizowany według regulacji wydanych na podstawie Ustawy o odpadach [1]. Aktem prawnym umożliwiającym ustalenie, który z odpadów ma właściwości niebezpieczne, było rozporządzenie ministra środowiska z 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów [2]. Odpady uznane za niebezpieczne na podstawie miejsca ich powstawania oznaczono w katalogu „*”.W cytowanym rozporządzeniu [2] zabrakło jednak elementu najważniejszego, bo warunkującego prawidłowość oceny zagrożeń stwarzanych przez odpady, a mianowicie wspomnianego sposobu klasyfikowania odpadów. Odnośnie samej listy, zabieg należy uznać za niezbyt fortunny, „wtopienie” w katalog odpadów rozproszonej listy odpadów niebezpiecznych. Odpady te oceniano na podstawie miejsca ich powstawania. Listę tę można zidentyfikować wyłącznie poprzez wyłowienie oznakowania odpadów niebezpiecznych w katalogu odpadów indeksem górnym w postaci gwiazdki „*”, umieszczanej bezpośrednio przy kodzie określającym rodzaj odpadów.
W dziedzinie przewozów odpadów niebezpiecznych ustawodawca uwzględnił odmienność w podejściu do oceny stwarzanych przez nie zagrożeń, ocenianych w ramach systemów bezpieczeństwa opracowanych w Komisji Europejskiej oraz przygotowanych pod egidą ONZ przez zespół ekspertów reprezentujących niektóre rządy państw europejskich. W art. 11 ust. 4 [1] ustawodawca zapisał więc, że transport drogowy odpadów niebezpiecznych powinien odbywać się z zachowaniem jednolitych przepisów Umowy Europejskiej ADR, obowiązujących w transporcie towarów niebezpiecznych [3].
W Polsce jedynym systemem przewozów towarów niebezpiecznych po drogach wdrożonym kompleksowo, spełniającym wymagania ONZ i obowiązującym w Unii Europejskiej, w ramach systemu bezpieczeństwa są, oczywiście, przepisy cytowanej Umowy Europejskiej ADR. Z tego względu w ust. 5 cytowanej wyżej ustawy o odpadach zapisano również delegację dla ówczesnego ministra transportu do wydania rozporządzenia określającego zakres i sposób stosowania przepisów o transporcie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych. Na tej podstawie minister infrastruktury wydał rozporządzenie [4], przywołujące w całości przepisy ADR jako mające również wyłączne zastosowanie do przewozu odpadów niebezpiecznych.
Problemy z klasyfikacją
Podstawowym problemem zastosowania tych niełatwych dla użytkownika przepisów jest problem klasyfikacji dla potrzeb przewozów odpadów niebezpiecznych, która powinna zgodna z ADR. Zwykle przy usuwaniu odpadów, praktycznie stosowana jest powszechnie „uproszczona” klasyfikacja odpadów, która kończy się przypisaniem im kodu dość przypadkowo wybranego z katalogu odpadów kodu. Nadawcy są więc zaskoczeni, gdy okazuje się, że dla potrzeb przewozu odpadu zgodnie z ADR taki kod nie ma praktycznie żadnego zastosowania. Bowiem klasyfikacja odpadów według ADR powinna być dokonywana na podstawie tych samych kryteriów i metod badań, jakie stosowane są podczas klasyfikacji niebezpiecznych preparatów, mieszanin, czy roztworów wieloskładnikowych (patrz przepisy rozdziału 2.1.3 ADR).
Przepis szczególny w podrozdziale 2.1.3.5 mówi, że substancje niewymienione z nazwy w tabeli A w dziale 3.2 ADR, stwarzające więcej niż jedno zagrożenie oraz roztwory i mieszaniny, także odpady zawierające kilka materiałów niebezpiecznych, powinny być klasyfikowane do pozycji grupowej, np. i.n.o. (patrz przepis 2.1.2.5) i zaliczane do grupy pakowania w odpowiedniej klasie, zgodnie z ich charakterystykami zagrożeń.
Dla jasności wywodu podaję, że cytowana tabela A stanowi w Załączniku A ADR jądro informacji o klasyfikacji towarów niebezpiecznych, w tym odpadów, sposobach ich pakowania, znakowania oraz o warunkach ich bezpiecznego przewozu. Oczywiście takie nagromadzenie w Tabeli A trudnych i obszernych informacji, najczęściej w postaci przepisów, nie może mieć powszechnie stosowanej formy, więc są tam one zamieszczone w postaci odpowiednich kodów.
Kluczem do odnajdywania właściwych informacji w tekstach Załączników A i B jest nagłówek tabeli A. Tabela jest podzielona na 22 kolumny, z których dwie ostatnie są powtórzeniem dwóch pierwszych. Podstawową rolę odgrywa w niej poziomy wykaz sklasyfikowanych, zidentyfikowanych substancji, które są uszeregowane na podstawie przypisanych im czterocyfrowych numerów rozpoznawczych poprzedzonych literami UN (ang. United Nations). Tabela zawiera ok. 3000 substancji, które, o ile są respektowane, mogą być przewożone bezpiecznie.
Oczywiście przemysł chemiczny nie opiera się wyłącznie na produkcji i wykorzystywaniu samodzielnych substancji. Ogromną przewagę mają ich mieszaniny, preparaty, roztwory i odpady. Ich ilość i skład zmienia się w sposób niemożliwy do trwałego zidentyfikowania ze względu na biegnące w sposób ciągły zmiany ilościowe i jakościowe.
Pomimo tego, Umowa ADR zarezerwowała w wykazie w cytowanej Tabeli A ok. 500 pozycji, którym przypisano również właściwe dla nich grupowe numery rozpoznawcze UN. Numery te są przypisane do klasyfikacyjnego drzewa decyzyjnego w każdej z 13 klas.
Teraz już czytelnik, nawet nie korzystający profesjonalnie z przepisów ADR zrozumie, o czym mówi przywołany wcześniej przepis szczególny w podrozdziale 2.1.3.5. Na szczęście kolejny przepis 2.1.3.5.2 mówi, że jeżeli ustalenie wymaganych charakterystyk zagrożeń nie jest możliwe bez poniesienia nadmiernych kosztów lub obciążeń, np. dla niektórych rodzajów odpadów, to materiały, roztwory lub mieszaniny powinny być klasyfikowane do klasy składnika stwarzającego zagrożenie największe.
Co ważniejsze: ustawa czy umowa?
W ostatnim czasie, w zakresie odpadów w ogóle, a szczególnie odpadów niebezpiecznych, miała miejsce niemała rewolucja, ale, niestety, o charakterze silnie zachowawczym. Mianowicie opublikowano nową ustawę o odpadach [5]. W jej art. 24 ust. 2 potwierdzono wcześniejsze, uznane przez użytkowników regulacje, że Transport odpadów niebezpiecznych odbywa się z zachowaniem przepisów obowiązujących przy transporcie towarów niebezpiecznych.
Po takiej deklaracji wydawałoby się, że dotychczas stosowane przepisy pozostają w mocy. Jednakże szczęście trwało krótko. Wystarczyło przeczytać art. 24, a szczególnie jego ust. 6 i 7, aby dowiedzieć się, jakie obecnie przepisy będą obowiązywały. Np. w ust. 6 w zakresie wymaganego obecnie oznakowania środków transportu przewożących odpady niebezpieczne zapisano: Środki transportu odpadów są oznakowane w sposób zgodny z przepisami wydanymi na podstawie ust. 7. Zapoznajmy się więc z treścią tego ważnego ustępu 7. Oto ona: Minister właściwy ds. Środowiska, w porozumieniu z Ministrem właściwym ds. Transportu określi, w drodze rozporządzenia, szczególne wymagania dla transportu odpadów, w tym dla środków transportu i sposobu transportowania oraz oznakowania środków transportu, biorąc pod uwagę właściwości odpadów i ich wpływ na środowisko oraz bezpieczeństwo życia i zdrowia ludzi. Zapis ten zawiera rewolucyjną zmianę, co ciekawsze, niemożliwą praktycznie do wprowadzenia w życie. Czytelnik zapyta – dlaczego?
Z punktu widzenia prawa państwo będące stroną międzynarodowego aktu prawnego, jakim jest Umowa Europejska ADR, nie może w swoim kraju dowolnie go zmieniać. Nie może takiego aktu zmieniać również jakikolwiek organ Unii Europejskiej, czy to dyrektywą, czy też rozporządzeniem. Jak wobec tego ustawodawca przewidywał realizację delegacji ustawowej przez ministra właściwego ds. środowiska, zawartej w cytowanym Art. 24 ust. 7? Przecież będzie on musiał zadać sobie i współpracownikom pytanie, na które nie ma dobrej odpowiedzi. To pytanie o przepis dominujący w zakresie przewozu towarów niebezpiecznych staje się tym trudniejsze, że obok ADR musiałby on uwzględnić ważne przepisy zawarte w Załączniku nr 3 do omawianej ustawy, które nie są wcale kompatybilne w zakresie elementarnej klasyfikacji z przepisem ADR. Warto zapoznać się z zawartością tego Załącznika i porównać go z zawartością Działu 2 Klasyfikacja w ADR. Zacznijmy jednak od cytowanego Załącznika nr 3.
Załącznik nr 3 ma tytuł Właściwości powodujące, że odpady są odpadami niebezpiecznymi. W Załączniku tym wymieniono 15 właściwości oznaczanych literą H (ang. Hazard) i odpowiednią cyfrą lub liczbą. Oznakowanie to zaczerpnięto z Załącznika nr 3 do Konwencji Bazylejskiej, dotyczącej transgranicznego przemieszczania odpadów [6]. Należy w tym miejscu przypomnieć, że w przepisach ADR w wersji 2011-2013, pod numerem 2.1.3.9 zawarty jest następujący przepis: Odpady, które nie spełniają kryteriów klasyfikacyjnych w klasach od 1 do 9, ale podlegają „Konwencji Bazylejskiej o Kontroli Transgranicznego Przemieszczania Odpadów Niebezpiecznych oraz ich Unieszkodliwiania” [6], mogą być przewożone pod numerami UN3077 lub UN3082.”.
W omawianym Załączniku nr 3 do ustawy niektóre właściwości niebezpieczne odpadów zostały z nieznanych przyczyn ograniczone w zamieszczonej na końcu Uwadze 1. Odnosi się ona do wymienionych szczegółowo właściwości toksycznych ostrych i przewlekłych oraz właściwości ekotoksycznych. Z niezrozumiałych przyczyn wymieniony zbiór właściwości niebezpiecznych nie dotyczy zagrożeń fizykochemicznych.
Tymczasem zagrożenia wymienione i niewymienione są definiowane na podstawie kryteriów określonych w załączniku VI do Dyrektywy Rady 67/548/EWG z 1967 r. w sprawie przybliżenia przepisów ustawodawczych, wykonawczych i administracyjnych [7]. Te ostatnie odnoszą się do klasyfikacji, pakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych, w domyśle także do odpadów.
W Uwadze 2 omawianego Załącznika mówi się o możliwości zastosowania w odpowiednich przypadkach z przepisów zawartych w załącznikach II i III Dyrektywy 1999/45/WE z 1999 r. Odnoszą się one do klasyfikacji, pakowania i etykietowania preparatów niebezpiecznych, także do odpadów. [8].
Natomiast na końcu Załącznika w „Metodach badań” przywołuje się rozporządzenie Komisji (WE) 440/2008 z 30.05.2008 r.[9], ustalające metody badań, zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1907/2006 z 2006 r. (REACH) [10].
Należy w tym miejscu podkreślić, że przywołane nowe metody badań zostały zharmonizowane z kryteriami klasyfikacyjnymi zawartymi w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z 2008 r. [11] w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającego i uchylającego dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1907/2006, (zwanego dalej "rozporządzeniem CLP"). Niestety, metody te nie są kompatybilne z kryteriami klasyfikacyjnymi ADR, ponieważ te ostatnie są powiązane wyłącznie z odmiennymi metodami badań, zawartymi w „UN The Manual of Tests and Criteria” [14].
Rozporządzenie CLP zostało przygotowane przez Komisję Europejską w latach 2007–2008, w związku z koniecznością harmonizacji systemu bezpieczeństwa chemicznego w UE, w tym transportu towarów niebezpiecznych. Wprowadziło ono całkowicie nowe zasady klasyfikacji i znakowania niebezpiecznych substancji i mieszanin, wywodzące się z opracowanego w EKG ONZ systemu bezpieczeństwa chemicznego o akronimie GHS. Niestety, harmonizacja systemu bezpieczeństwa UE z systemem GHS Komisji się nie udała, ponieważ zależało jej na przedłużeniu funkcjonowania przepisów działających dotychczas na podstawie cytowanych już dyrektyw [7] i [8]. Przedłużenie to polega na wpisaniu do art. 61 rozporządzenia CLP, tzw. „okresu przejściowego”, który przewiduje ważność funkcjonowania dotychczasowych przepisów według dyrektywy [7] w odniesieniu do substancji i według dyrektywy [8] w odniesieniu do preparatów, w obu przypadkach aż do 15 czerwca 2015 r. Takie rozwiązanie w drugim przypadku oznacza zachowanie sposobu klasyfikacji odpadów niebezpiecznych w sposób niezmieniony, tzn. na podstawie katalogu odpadów.
W tym miejscu pojawia się luka prawna w odniesieniu do warunków przewozu odpadów niebezpiecznych. Ustawa o odpadach z 2001 r. straciła swoją ważność 14 dni po publikacji tekstu nowej ustawy o identycznym tytule, tj. 27 stycznia 2013 r. Wraz z nią straciło ważność rozporządzenie ministra infrastruktury [4] w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych. Oczywiście utrata ta ma charakter wyłącznie formalny, ze względu na uchylenie poprzedniej Ustawy o odpadach i uchwalenie nowej. Podobnie stało się z ustawą o przewozie towarów niebezpiecznych z 2002 r., którą zastąpiła nowa [15].
Trudno jest jednak wyobrazić sobie dowolną klasyfikację odpadów niebezpiecznych kierowanych do przewozu w oczekiwaniu na wydanie nowego rozporządzenia przez ministra środowiska w oparciu o art. 24 ust.7 nowej ustawy o opadach [5]. Należy w tym miejscu podkreślić, że materia transportu odpadów niebezpiecznych nie jest podstawowym kierunkiem zainteresowania ministerstwa środowiska. Należy więc założyć, że zapisane w delegacji uzgodnienia z ministrem transportu mogą potrwać przez czas bliżej nieokreślony. W tej sytuacji należy uznać, że dotychczasowe przepisy o przewozie drogowym odpadów niebezpiecznych powinny być respektowane do czasu opublikowania cytowanego wyżej rozporządzenia.
Uważam zatem za zasadne przypomnienie, jakie przepisy szczegółowe w zakresie przewozu odpadów niebezpiecznych po drogach zawarte są w najnowszej wersji w załączników A i B do Umowy Europejskiej ADR, tzn. 2013 – 2015. Dotyczy to szczególnie przepisów określających klasyfikację odpadów stwarzających zagrożenie dla środowiska wodnego oraz zagrożeń fizykochemicznych.
Przepis 2.1.3.5.1 mówi, że: Charakterystyki fizyczne i chemiczne oraz właściwości fizjologiczne substancji, roztworów lub mieszanin, powinny być określone za pomocą badań lub obliczeń i na tej podstawie należy dokonać ich klasyfikacji zgodnie z kryteriami wymienionymi w podrozdziale 2.2.x.1 różnych klas. Litera „x” w tym numerze oznacza numer właściwej klasy.
Jeżeli takie określenie odpadów nie jest możliwe, to w takiej sytuacji Umowa ADR rzuca „linkę ratowniczą” w postaci przepisu pod 2.1.3.5.2. Mówi on, że: Jeżeli takie określenie nie jest możliwe bez poniesienia nadmiernych kosztów lub obciążeń (np. dla niektórych rodzajów odpadów), to substancje, roztwory lub mieszaniny, powinny być klasyfikowane do klasy składnika stwarzającego zagrożenie największe. W takiej sytuacji, przy ocenie zagrożenia największego stwarzanego przez odpad niebezpieczny wieloskładnikowy, należy się kierować się hierarchią klas.
Postępowanie klasyfikacyjne z odpadami, podobnie jak z innymi substancjami, stwarzającymi zagrożenie dla środowiska, w wersji 2011–2013 ADR określa przepis 2.1.3.8. Mówi on, że substancje, mieszaniny i odpady inne niż zaklasyfikowane w klasie 9 do pozycji UN 3077 lub UN 3082, spełniające kryteria klasyfikacyjne pod 2.2.9.1.10 w klasie 9, należy uważać za materiały stwarzające zagrożenie dla środowiska. Natomiast jeżeli wymienione grupy materiałów spełniają tylko przywołane wyżej kryteria klasyfikacyjne, to wówczas materiały te, w zależności od stanu skupienia stałego lub ciekłego, powinny być zaklasyfikowane odpowiednio do pozycji UN 3077 lub UN 3082.
W tym miejscu należy zwrócić uwagę, że kryteria klasyfikacyjne pod 2.2.9.1.10 w klasie 9, zawarte w tabeli pod 2.2,9.1.10.3.1 „Kategorie substancji stwarzających zagrożenia dla środowiska wodnego”, w odniesieniu do niektórych odpadów, mogą wymagać ponoszenia bardzo wysokich kosztów badań zagrożeń przewlekłych. W praktyce transportowej taka konieczność jest słabo uzasadniona.
Doradcy ds. bezpieczeństwa
W celu ułatwienia rozwiązywania najważniejszego problemu klasyfikacji niebezpiecznych substancji i mieszanin, także ich odpadów w transporcie, w przepisach ADR pod 1.8.3 umieszczono ważny przepis, obligujący ogólnie władze przedsiębiorstw do powoływania „doradcy do spraw bezpieczeństwa”. Należy uwzględnić także przepis 1.8.3.1 „Każde przedsiębiorstwo, którego działalność obejmuje przewóz towarów niebezpiecznych, albo związane z nim pakowanie, załadunek, napełnianie lub rozładunek, powinno wyznaczyć jednego lub więcej doradców ds. bezpieczeństwa (…)”.
Taki specjalista, przed uzyskaniem stosownego zaświadczenia, zdaje egzamin państwowy, w którym szczególną rolę odgrywa sprawdzenie wiedzy o towarach niebezpiecznych i sposobach ich klasyfikacji w transporcie.
Wiedza ta nawet w najlepszym wykonaniu pozbawiona jest, niestety, szczególnie ważnego narzędzia, jakim powinna być specyficzna baza badawcza. Uzyskiwane tam wyniki badań powinny być dopiero podstawą klasyfikacji towarów niebezpiecznych. Tymczasem doradca pozbawiony jest takiego zaplecza.
Odpady niebezpieczne stanowią szczególnie niewdzięczny i trudny obiekt dla wykazania przez doradcę swojej wiedzy. Próba klasyfikowania odpadów bez możliwości skorzystania z badań stwarzanych przez nie zagrożeń musi skończyć się niepowodzeniem. W trudniejszych przypadkach sytuacja taka podważa, niestety, wiarygodność dowolnej klasyfikacji w wykonaniu doradcy.
Rola Instytutu Przemysłu Organicznego
Przepisy cytowanego rozporządzenia CLP zalecają klasyfikację niebezpiecznych substancji i mieszanin, a więc i odpadów, w sposób samodzielny. Jednakże taka klasyfikacja obciążona jest niemałym rzeczywistym ryzykiem w realizowanych warunkach przewozu. Należy więc korzystać wówczas z pomocy wyspecjalizowanej właściwej instytucji w zakresie badań i klasyfikacji towarów niebezpiecznych, w tym odpadów. Taką instytucją jest Instytut Przemysłu Organicznego – IPO w Warszawie, powołany na podstawie zarządzenia ministra gospodarki z 15 marca 2012 r. (Dz. Urz. ministra gospodarki z 2012 r. poz.11) [13]. W tym akcie prawnym IPO zostało upoważnione do prowadzenia badań, klasyfikacji i dopuszczania do przewozu towarów niebezpiecznych, także odpadów, klas 1–3, 4.1, 4.2, 4.3, 5.1, 5.2, 6.1, 8 i 9. Wyłączone są z tego wyliczenia odpady klasy 6.2 „Materiały zakaźne” oraz klasy 7 „Materiały promieniotwórcze”, zastrzeżone do kompetencji innych organów administracji państwowej.
Badania niebezpiecznych właściwości fizykochemicznych niebezpiecznych substancji i mieszanin, także odpadów, wykonywane są w IPO w Laboratorium Badania Właściwości Niebezpiecznych Materiałów (LBWNM). Laboratorium to posiadające polską akredytację DPL (ang. GLP – Good Laboratory Practice) zostało notyfikowane przez EKG ONZ i umieszczone na liście laboratoriów referencyjnych 12 krajów przodujących w rozwijaniu metod badań. Lista ta została zamieszczona w dokumencie “United Nations Recommendations on the Transport of Dangerous Goods. The Manual of Tests and Criteria, Appendix 4”[14]. Poza tym załącznikiem dokument ten zawiera niezbędny zbiór najnowocześniejszych metod badań zagrożeń tzw. „fizykochemicznych” oraz zbiór kryteriów klasyfikacyjnych dla poszczególnych klas niebezpieczeństwa.
Badania zagrożeń toksycznych i ekotoksycznych niebezpiecznych substancji i mieszanin, także odpadów, są wykonywane poza tym laboratorium, w dwóch zakładach badawczych w oddziale Instytutu Przemysłu Organicznego w Pszczynie. Oba te zakłady posiadają również akredytację DPL.
Oprócz tego IPO specjalizuje się w udzielaniu wszelkiej pomocy w zakresie wymogów przepisów wydanych w postaci cytowanych wyżej rozporządzeń UE, których respektowanie nadzoruje organ ministra zdrowia – Biuro Inspektora ds. Niebezpiecznych Substancji i Mieszanin z siedzibą w Łodzi. Ponieważ organ ten nie pełni funkcji właściwej władzy w zakresie klasyfikacji substancji i mieszanin niebezpiecznych występujących w obrocie, także w transporcie, można więc zwrócić się do IPO o pomoc w tym zakresie w odniesieniu do odpadów.
Opakowania do transportu odpadów niebezpiecznych
Cytowane już rozporządzenie REACH wymaga, aby kierowane do recyklingu odpady niebezpieczne miały swoje karty charakterystyki. Wzór ramowy takich kart umieszczono w Załączniku II tego rozporządzenia. W 2010 r. cały Załącznik zastąpiono nowym, w którym zawarto zupełnie nowe wzory ramowe kart charakterystyki dla niebezpiecznych substancji i mieszanin. Wzory te mają jednak poważną wadę. Są to wymagania dotyczące klasyfikacji w transporcie, zapisane w Części 14 kart. Wymagania te świadczą o niedostatecznej wiedzy autorów wzoru karty w omawianym zakresie [15]. Z tego względu, szczególnie dla odpadów, powinny być zapisywane dane klasyfikacyjne określone przez właściwą instytucję.
System gromadzenia i transportu odpadów nadzorowany przez ministra środowiska nie nakłada obowiązku stosowania do tych operacji opakowań o ściśle zdefiniowanych właściwościach użytkowych, odpowiadających szczególnym wymaganiom wytrzymałościowym. Przenoszenie takiej dowolności na odpady niebezpieczne może skutkować wieloma negatywnymi sytuacjami w warunkach wymuszonego cytowanymi przepisami transportowania zebranych odpadów według przepisów ADR, w celu ich zniszczenia lub zagospodarowania. Na tym etapie przepisy te nakazują, aby taki przewóz dokonywany był wyłącznie przy użyciu opakowań o wymaganej, ściśle zdefiniowanej wytrzymałości, dopuszczonych do transportu materiałów niebezpiecznych. Oznacza to, że takie opakowania powinny być dopuszczone do stosowania przez właściwą instytucję, co potwierdza nanoszony na nie znak certyfikacyjny . Takie opakowania charakteryzujące się zróżnicowaną wytrzymałością, powinny być dobierane na podstawie numeru grupy pakowania, do której odpad został zaliczony.
W kodzie opakowaniowym umieszczanym trwale na opakowaniu, jego wytrzymałość jest oznaczana umownie za pomocą litery odpowiadającej grupie pakowania materiałów, dla której typ konstrukcji został dopuszczony:
- X – dla odpadów zaliczonych do I grupy pakowania, także do II i III;
- Y – dla odpadów zaliczonych do II grupy pakowania, także do III;
- Z – dla odpadów zaliczonych tylko do III grupy pakowania.
opakowań innego rodzaju, tzw. dużych pojemników do przewozu luzem (DPPL), charakteryzujących się znacznie większymi pojemnościami, również zaopatrzonych w wymagany znak certyfikacyjny .
W ich stosowaniu występują jednak pewne ograniczenia, gdyż DPPL zawierające w kodzie opakowaniowym literę:
- X – mogą być używane tylko do przewozu odpadów stałych zaliczonych do I grupy pakowania, także II lub III;
- Y – mogą być używane do przewozu odpadów stałych i ciekłych zaliczonych do II lub III grupy pakowania;
- Z – mogą być używane do przewozu odpadów stałych i ciekłych zaliczonych do III grupy pakowania.
Przy doborze opakowania dla konkretnego odpadu jego nadawca może stanąć przed trudnym do samodzielnego rozwiązania dylematem. Wynika on z rozbieżności kryteriów klasyfikacyjnych obu omówionych na wstępie systemów. Jak wspomniano, ustawa [5] w załączniku 3 odwołuje się do systemu UE wdrażanego przez rozporządzenie [16], którego kryteria klasyfikacyjne dość znacznie różnią się przy ocenie podobnych zagrożeń stwarzanych przez substancje niebezpieczne, także odpady, od analogicznych kryteriów obowiązujących w przepisach transportowych. Sytuacja ta powoduje, że niekiedy odpad, według kryteriów pierwszego systemu nie będzie klasyfikowany jako niebezpieczny, natomiast według przepisów transportowych będzie musiał być przewożony w opakowaniu certyfikowanym, jako odpad niebezpieczny. Mogą także występować przypadki odwrotne. Sytuację tę dobrze ilustrują następujące przykłady.
Przykład pierwszy: odpady ciekłe o temperaturze zapłonu pomiędzy 56–60°C według ustawy [5] nie będą traktowane w Polsce jako niebezpieczne, bo według załącznika 3 nie będą stwarzały zagrożenia pożarowego, podczas gdy według przepisów ADR będą klasyfikowane jako niebezpieczne, należące do klasy 3 „Materiały ciekłe zapalne”, do III grupy pakowania. Wówczas będą więc wymagały opakowań transportowych certyfikowanych znakiem . Rozbieżność ta nie dotyczy transgranicznego przemieszczania odpadów zgodnie z Konwencją Bazylejską [6].
Przykład drugi, odwrotny: odpady ciekłe charakteryzujące się według ADR toksycznością ostrą doustną LD50 pomiędzy 501-2000 mg/kg wagi ciała, według ustawy [5] będą traktowane jako szkodliwe dla zdrowia, podczas gdy według przepisów ADR odpady wykraczające poza przedział toksyczności ostrej doustnej LD50 pomiędzy 50-300 mg/kg wagi ciała, nie będą już oceniane jako niebezpieczne. Z tego powodu nie będą dla nich wymagane opakowania opisane w poprzednim przykładzie.
Środki transportu odpadów niebezpiecznych
Ostatnim ważnym członem systemu bezpieczeństwa ADR, zapewniającego bezkolizyjne przewozy odpadów, są środki transportu. Tu oferta dla nadawców jest bardzo bogata. Znaczące różnice w konstrukcji środków transportu są spowodowane koniecznością zapewnienia możliwości bezpiecznego przewozu odpadów wprowadzanych do obrotu w różnych stanach skupienia i stwarzających bardzo zróżnicowane zagrożenia.
Środki transportu, które postaram się w skrócie omówić, przeznaczone są do przemieszczania odpadów niebezpiecznych w skali małotonażowej, a także w skali masowej.
Do przewozu odpadów niebezpiecznych mogą być stosowane jednostki transportowe, którymi mogą być typowe pojazdy skrzyniowe niewymagające żadnych zmian konstrukcyjnych. Towary niebezpieczne w opakowaniach certyfikowanych symbolem opakowaniowym ONZ przewożone takimi pojazdami, oznakowanymi z przodu i z tyłu tzw. „gładkimi” tablicami pomarańczowymi, dają gwarancję bezpiecznego dostarczenia ładunku do odbiorcy.
W popularnych publikacjach straszy się społeczeństwo skutkami awarii z udziałem takich „bomb na kołach”. Hasła te są wprawdzie dziennikarsko nośne, ale mają mało wspólnego z rzeczywistością. Pojazdy przewożące w różnych cysternach wielotonażowe ładunki odpadów niebezpiecznych pozostają pod stałą kontrolą organu upoważnionego przez ministra transportu, jakim jest Transportowy Dozór Techniczny. Wykonuje on określone przepisami ADR badania i kontrole okresowe tych specjalistycznych pojazdów oraz cystern, co daje gwarancję ich sprawności technicznej w codziennej eksploatacji. Potwierdzeniem tego stanu rzeczy jest znikoma liczba awarii na drogach, w stosunku do innych katastrof komunikacyjnych, skutkująca niekiedy uwolnieniem odpadów niebezpiecznych stwarzających masowe zagrożenie dla ludzi i środowiska.
Podsumowanie
Przedstawiony wywód, zilustrowany dwoma powyższymi przykładami wykazuje, że w odniesieniu do odpadów niebezpiecznych konieczna jest ich precyzyjna klasyfikacja, zarówno ze względu na określenie warunków ich zagospodarowania, jak również na konieczność zachowania wymaganego poziomu bezpieczeństwa, szczególnie podczas ich transportu. Z punktu widzenia „producentów odpadów” i kosztów istotne jest, czy w związku z tym należy stosować opakowania certyfikowane, które są znacznie droższe niż zwykłe, czy tez wystarcza opakowania standardowe. Te spostrzeżenia potwierdzają zasadność współpracy z właściwą władzą z zakresu klasyfikacji odpadów niebezpiecznych.
Literatura
1. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 1 lutego 2007 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o odpadach (Dz.U. Nr 39, poz. 251);
2. Rozporządzenie ministra środowiska z 27 września 2001 r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U. Nr 112, poz. 1206);
3. Ustawa z 28 października 2002 r. o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych (Dz.U. Nr 199, poz.1671);
4. Rozporządzenie ministra infrastruktury z 19 grudnia 2002 r. w sprawie zakresu i sposobu stosowania przepisów o przewozie drogowym towarów niebezpiecznych do transportu odpadów niebezpiecznych (Dz.U. Nr 236, poz. 1986);
5. Ustawa o odpadach z 14 grudnia 2012 r. (Dz.U. 2013, poz. 21);
6. Konwencja Bazylejska o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych (Dz.U. Nr 19, poz. 88 i 89 z 1995 r.);
7. Dyrektywa Rady 67/548/EWG z 27.06.1967 w sprawie przybliżenia przepisów, odnoszących się do klasyfikacji, pakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych (Dz.Urz. WE L 196 z 16.08.1967 str. 1);
8. Dyrektywa Rady 1999/45/WE z 30.05.1999. w sprawie przybliżenia przepisów, odnoszących się do klasyfikacji, pakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych (Dz.Urz. WE L 200 z 30.07.1999 str. 1);
9. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 440/2008 z 30 maja 2008 r. ustalające nowe metody badań zgodnie z rozporządzeniem REACH (Dz.Urz, L 141, Str.1);
10. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1907/2006 z 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (Dz.U. L 396 z 30.12.2006, str. 1) (zwanego dalej "rozporządzeniem REACH");
11. Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1272/2008 z 16 grudnia 2008 r. w sprawie klasyfikacji, oznakowania i pakowania substancji i mieszanin, zmieniającego i uchylającego dyrektywy 67/548/EWG i 1999/45/WE oraz zmieniającego rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 (Dz.Urz. UE L 353 z 31.12.2008, str. 1), (zwanego dalej "rozporządzeniem CLP");
12. Ustawa o przewozie towarów niebezpiecznych z 10 sierpnia 2011 r. (Dz. U. Nr 227, poz. 1367);
13. Zarządzenia ministra gospodarki z 15 marca 2012 r. (Dz. Urz. ministra gospodarki z 2012 r. poz.11);
14. United Nations Recommendations on the Transport of Dangerous Goods. The Manual of Tests and Criteria (ST/SG/AC.10/11/Rev.5), New York and Geneva, 2009;
15. Rozporządzenie Komisji (UE) nr 453/2010 z 20 maja 2010 r. zmieniające Załącznik II do rozporządzenia REACH i wprowadzające tam całkowicie nowy wzór karty charakterystyki;
16. Rozporządzenie ministra zdrowia z 14.09.2012 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji chemicznych i ich mieszanin (Dz.U. z 2012 r. , poz. 1018).
Bolesław Hancyk
Instytut Przemysłu Organicznego
Nowoczesna Gospodarka Odpadami 1(1) 2013
